آنچه هر وکیل باید بداند
گل‌رحمان فراز
بخش اول
اقتدار وکالت پارلمان تنها منحصر به مصونیت قضایی، داشتن موترهای زرهی، تأیید/رد وزیران، پلیت‌های «و ج»، اخذ معاش گزاف و بلند کردن کارت‌های سرخ و سبز نیست. شورای ملی و خصوصاً ولسی‌جرگه/مجلس نماینده‌گان مسوولیت خطیر تقنینی و قانون‌گذاری دارد. مولفه‌های انجام مأموریت پر دست‌آورد در مجلس نماینده‌گان را داشتن سواد حقوقی، تجربه کار در بخش قانون‌گذاری مسلکی و تخصصی و در نهایت آگاهی و مهارت تحلیل و تفسیر قوانین نافذه کشور و نحوه تطبیق آن در جامعه شکل می‌دهد و آنچه می‌باید انجام دهد، قرار ذیل است:
حفظ ارزش‌های ملی
هر چیزی در حد نهایی‌اش به خط قرمز می‌رسد که احترام و حفظ ارزش‌های ملی از شروط اساسی و مکلفیت‌های موکده وکالت در مجلس نماینده‌گان به شمار می‌رود. ارزش نهادن به قانون اساسی، تمامیت ارضی، دفاع از استقلال، وطن‌پرستی، فرهنگ و… وجیبه و رسالت اصلی یک عضو مجلس نماینده‌گان است. حفظ ارزش‌های فوق برای وکیل ارزش اجتماعی و موقف ملی می‌بخشد.
تعهد در اجرای مسوولیت مطابق قانون
اعضای پارلمان مکلف‌اند تا کلیه شرایط وضع شده را در چارچوب صلاحیت کاری‌شان انجام دهند. وعده‌های کاذب اعمار ساختمان‌ها، احداث سرک‌ها، احیای دهات، کاریابی غیرقانونی، انجام کارهای نامشروع، واسطه شدن به کارهای غیرقانونی و… مسوولیت یک وکیل پارلمان نیست و نباید وعده‌های دروغین این‌چنینی را در کارزارهای انتخاباتی بدهد. عدم تعهد در انجام این کارها، فرد را بی‌اعتبار، دروغ‌گو و فرصت‌طلب جلوه می‌دهد.
مطالعه عمیق و دقیق صلاحیت‌های وکلا
وکلا باید سه صلاحیت اصلی را حین انجام کار در ذهن خویش داشته باشند که همانا قانون‌گذاری، نظارت بر عمل‌کرد حکومت و پل ارتباطی شدن میان دولت و ملت است. هر وکیل که به این اصول خود را پای‌بند بداند و عمل‌کرد خویش را تنظیم کند، بدون شک دوره درخشان وکالت در این مجلس را تجربه خواهد کرد.
عمل مطابق به شعار انتخاباتی
اکثر نامزدان در کارزارهای انتخاباتی‌شان از شعارهای قشنگ و قلابی استفاده می‌کنند. نفس این شعارها آزاردهنده است. شعارهایی که عمل مطابق آن ناممکن و غیرقابل باور است. بهترین شعار برای یک وکیل، می‌تواند شعارهای ذیل باشد: تعهد در اجرای مسوولیت، نظارت از عمل‌کرد دولت، حفاظت از رای موکلین، نظارت از روند کار مطابق قانون، حراست از تطبیق عدالت و قانون، حنجره ملت شدن، نماینده‌گی مسوولانه، عمل مطابق اصول، وکالت متحرک، بیداری در پیشبرد صلاحیت و غیره.
تمرکز روی تصویب قوانین
فلسفه اصلی تأسیس و ایجاد شورای ملی و خصوصاً ولسی‌جرگه/مجلس نماینده‌گان را قانون‌گذاری و تصویب قوانین شکل می‌دهد. قوانین پیشنهادی با عبور از زیر ذره‌بین شورای ملی رنگ و بوی حکم و فرمان ملی را می‌گیرد. این مجلس در واقعیت راه‌های آسوده زنده‌گی افراد بشر را با تأیید، رد و تصویب قوانین بعد از بحث‌ها، جلسات و رای‌دهی فراهم می‌کند.
توازن در توزیع بودجه ملی
در اکثر بودجه‌هایی که در مسوده بودجه ملی برای پروژه‌ها مدنظر گرفته می‌شود، در تقسیمات ولایتی نه بحث عدالت و نه هم بحث مساوات حاکم است. ولایاتی که لابی‌گرهای خوب، رهبران کارا و وکلای مسوول دارند، مهارت گرفتن پروژه مطابق به نیازهای ملت و پالیسی دولت، ترفند تخصیص بودجه، بودجه‌یابی، درج آن در لیست بودجه ملی و تأیید آن از سوی مجلس با استدلال قانع کننده را می‌دانند. این کار کمک می‌کند تا هم روند توزیع عادلانه پروژه‌ها و تقسیم منظم بودجه در نظر گرفته شود و هم همه نقاط کشور مطابق به شعار قانون اساسی از اصل انکشاف متوازن مستفید شوند.
حاضر بودن در جلسات عمومی
حضور دایمی در جلسات عمومی مجلس نماینده‌گان، نماینده را با اطلاعات و معلومات از روند کاری کلی مجلس عمومی آگاه می‌سازد و بی‌خبری‌اش را از بین می‌برد. اشتراک مداوم در این مجلس، تأثیر مستقیم بر شناخت، معرفت و آگاهی وکلا از هم‌دیگر و جامعه – با پخش نقد و نظرهای‌شان از طریق رسانه‌ها و مطبوعات و باخبری از فعالیت و دست‌آوردهای انجام شده دارد. وکلای فعال از ادله منطقی‌شان و ابراز نظرها درباره موارد مطرح شده و مواد مورد بحث، شناسایی می‌شوند و به معرفت شخصیتی می‌رسند.
تعقیب جلسات کمیسیونی
هر وکیل معمولاً عضویت یکی از کمیسیون‌های هجده‌گانه مجلس نمایندگان را دارد. تقسیمات و عضویت گرفتن وکلا به یکی از این کمیسیون‌ها به خاطر کنترل کار نظارتی همه موارد حکومت برای ایجاد شفافیت، حکومت‌داری خوب و تطبیق عادلانه قانون است. فعال بودن کمیسیون‌ها و اعضای آن باعث متحرک بودن همه اعضای دولت و قوه اجراییه می‌شود. هر سکتور توسط کمیسیون مشخص تحت مدیریت هیأت مدیره انتخابی تفتیش، نظارت و ارزیابی می‌شود.
تعقیب اخبار داخلی و خارجی
همگام بودن با رسانه‌ها و مطبوعات برای وکلا کمک می‌کند تا دانش اطلاعاتی‌شان قوت گیرد. با خبر بودن از اوضاع کشور، منطقه و جهان از مزایا و توانایی مناسب و پسندیده یک وکیل به شمار می‌رود. اندیشه ایشان می‌باید از تیتر خبرها تغذیه گردد و در موقف‌گیری‌های شان سوژه قرار گیرد. آن‌جا است که موردی برای بحث و دلیلی برای اظهار نظر پیدا می‌کند.
سهم فعال در رسانه‌ها و مطبوعات
یکی از ابزار‌های شناختی و معرفت وکلا برای موکلین‌شان را اشتراک در بحث‌های سیاسی و برنامه‌های اجتماعی شکل می‌دهد. موقف‌گیری علیه نابرابری‌ها، اعتراض در برابر عدم انکشاف متوازن، انگشت‌نماسازی خیانت، تقلب، تبعیض و برخوردهای سلیقه‌ای، ارایه پیشنهادات و راه حل‌ها برای بیرون‌رفت از چالش‌ها، می‌تواند از وی شخصیت ملی، وکیل مسوول و انسان موثر برای جامعه بسازد. در طی چندین انتخابات پارلمانی شاهد برنده شدن چندین خبرنگار و مجری برنامه‌های سیاسی بوده‌ایم که از مردم به خاطر حضور فعال در مسلک‌شان رای گرفتند.
ایجاد گروه متحرک پارلمانی
ایجاد گروه‌های پارلمانی اکثراً ایده و خلاقیت وکلای فعال محسوب می‌شود. وکلای فعال با ایجاد هماهنگی و کار مشترک با وکلای دیگر، هم فرصت اجرای برنامه‌های خودشان را مهیا می‌کنند و هم کار تیمی خویش را به صورت بارز، موثر و تأثیرگذار در داخل مجلس و برای دولت تبارز می‌دهند. این کار از آنان تیم موفق، باصلاحیت، بااقتدار و مفید می‌سازد که هم رد و تأیید مصوبه‌ها بسته‌گی مطلق به رضایت آنان دارد و هم پای هر وزیر در مخالفت با آنان می‌لنگد. اتحاد آنان توجه رسانه‌ها را برای انعکاس ایده، حمایت موکلین را برای حل مشکلات و ترس حکومت/دولت را برای فشارهای جمعی و مشترک‌شان در پی دارد.
تامین روابط با بزرگان ملی
بزرگان ملی در تحولات کشوری نقش تأثیرگذار دارند. آنان اکثریت اتفاق‌های تاریخی دوره‌شان را یا تحریک کرده، یا هم در آن دخیل بوده و یا هم این‌که با آن موافقت و یا مخالفت کرده‌اند. حفظ روایط با آنان بستر معلومات، تجربه و دید وسیع نسبت به قضایا را مهیا می‌سازد. بزرگان ملی هم سرمایه افغانستان فعلی و هم بانی عقب‌مانده‌گی این کشور اند. تامین روابط در هر دو حالت بر تجربه می‌افزاید.
نظارت از اعمال حکومت مرکزی و محلی
هیچ کمکی مهم‌تر از نظارت بعد از قانون‌گذاری برای یک وکیل نباید با ارزش و حیاتی باشد. از طریق این نظارت، وکیل می‌تواند شفافیت را در ادارات حاکم گرداند و ریشه فساد اداری، بروکراسی و واسطه‌بازی را بخشکاند. نظارت جدی از عمل‌کرد حکومت به کارهای نیمه‌تمام سرعت می‌بخشد، کیفیت فعالیت‌های انجام شده را تضمین می‌کند و بر پروژه‌های جدید گام مثبت می‌شود.
وادار ساختن دولت در حساب‌دهی شفاف
آنچه مردم عوام از دولت و کارمندان دولتی توقع دارند، همانا کار قانونی و حساب‌دهی مسوولانه است. شفافیت کاری اداری از لابلای گزارش‌های همیشه‌گی و مداوم ادارات آشکار می‌شود. رابطه ملت و دولت با تدویر نشست‌های گزارش‌دهی و حساب‌دهی تنگ‌تر و محکم‌تر می‌شود و حکومت‌داری خوب به وجود می‌آید. حس نزدیک بودن این دو ستون از این طریق نمایان می‌شود.
در تماس بودن با موکلین
موکلین به خاطر تمثیل دموکراسی و سهم گرفتن در بحث ملی، خطر را تحمل می‌کنند؛ ولی دست از رای دادن به نامزد مورد نظرشان بر نمی‌دارند. یگانه توقع و دلیلی که آنان در انتخابات به خاطر پیروزی نامزد مورد نظرشان کمپاین می‌کنند و رای می‌دهند، همانا خدمت کردن وکیل و عمل نمودن او مطابق به وعده‌هایش است. در تماس بودن با وکیل موجب رضایت موکل از اشتراکش در پروسه انتخابات و باخبر بودن وکیل از اوضاع و احوال موکل است. این تماس فرصت‌های برد آینده را ایجاد می‌کند و مردم را تشویق، ترغیب و وادار می‌سازد تا در دوره‌های بعدی نقش برازنده خدمت وکیل را نادیده نگیرند.
رجوع و پذیرش خواست/درخواست‌های موکلین از طریق اداره مربوطه
کسانی که رای می‌دهند و نامزد مورد علاقه‌شان برنده انتخابات می‌شود، اکثراً خواست‌های‌شان را قبل از انتخابات ابراز نمی‌کنند؛ بلکه براساس یک هدف واضح و مشخص رای می‌دهند که دید و خوش‌بینی خدمت، کمک و همکاری بعدی وکیل را شامل می‌شود. رسیده‌گی به خواست‌های انفرادی موکلین کار دشوار و ناممکن است. این مسوولیت وکلا است که روند پذیرش درخواست‌ها و خواسته‌ها را از طریق ادارات دولتی محلی ذی‌ربط در تفاهم با آنان تحویل بگیرند و از همان روند قانونی طی مراحل کنند. این کار به حکومت‌داری خوب و روند اداری شفاف کمک می‌کند. دولت هم به خاطر رسیده‌گی به مشکلات اکثراً کوشش می‌کند تا عرایض و مشکلات مردم محل را از طریق درخواست‌ها، عریضه‌ها و شکایاتی که به مراجع مربوطه مواصلت ورزیده است، رسیده‌گی و حل کند.
اجرای سفر نظارتی
تنظیم سفر ولایتی و نظارتی برای یک وکیل زمینه آشنایی نزدیک با مشکلات مردم و محل را فراهم می‌کند. وکیل از این طریق از مشکلات، چالش‌ها و پیشنهادات مردم و محلات آگاهی کامل به دست می‌آورد و به راه حل‌های مناسب و معقول دست می‌یابد. وکیلی که از سفر نظارتی‌اش بر می‌گردد، با معلومات ساحوی‌اش می‌تواند بهانه‌جویی‌های دولت مرکزی را در رابطه به خواست‌های مردم رد کند. عادی‌ترین راه تجدید معرفت، تمثیل توجه و تعریف روابط اجتماعی بین اعضای پارلمان و مردم (که رای داده‌اند) را همین سفرهای نظارتی شکل می‌دهد.
تمرکز روی سکتورهای صحت، معارف و امنیت
در بین همه سکتورها (هیچ سکتور بی‌اهمیت نیست)، مهم‌ترین سکتورهایی که وکلا می‌باید به آن توجه جدی و ملاحظه لازم به خرچ دهند، عبارت از سکتورهای صحت، معارف و امنیت است. هرگاه در حل مشکلات، موانع و چالش‌های امنیتی ولایات توجه جدی و لازم صورت گیرد، اطفال و نسل جوان که آینده افغانستان در دست آنان است، به خوبی درس می‌خوانند و به صحت خویش توجه جدی می‌کنند. سایر سکتورها بعد از برآورده شدن سهولت‌های این سکتورها به طور خودبه‌خود مهیا و فراهم خواهد شد. مردم صحتمند در فضای امن، هم تحصیل می‌توانند و هم درباره زنده‌گی مترقی، انکشاف‌یافته و بهتر خویش برنامه‌هایی را در سر می‌پرورانند.
آشنایی لازم با تکنولوژی
آنچه که بر یک وکیل و هر انسان قرن بیست‌ویکم ضروری است، استفاده درست و کامل از تکنولوژی است. وکیل امروزی همانند سایر شهروندان، باید مهارت استفاده از کمپیوتر، تلفن و… را داشته باشد. این کار به او کمک می‌کند تا اکثریت کارها را در زمان کوتاه و بدون وابسته‌گی به شخص دیگری اجرا کند و انجام دهد. وکیل نباید به خاطر نوشتن و آماده‌سازی درخواستی موکلین خود، منتظر سکرتر و یا چاپ‌خانه باشد و یا این‌که به خاطر ثبت شماره تماس موکلش از دیگری کمک بخواهد.
