ته‌نشینی بی‌سابقه آب کابل؛ خطر کم‌آبی پایتخت را تهدید می‌کند

یافته‌های اداره‌ها و شرکت‌های مختلف دخیل در تسهیل روند دسترسی به آب آشامیدنی نشان می‌دهد آب‌های زیر زمینی شهر کابل در جریان ۲۰ سال گذشته حدود ۱۵ تا ۳۰ متر ته‌نشین شده است. بر بنیاد آمارها، در حال حاضر ۸۱ درصد از نفوس کابل آن هم با استفاده از سیستم آب‌رسانی دولتی و خصوصی به آب صحی آشامیدنی دسترسی دارند. هم‌چنان ۴۵ درصد نفوس کابل به سیستم‌های آب‌رسانی شهری دسترسی دارند و برای دسترسی به آب صحی، پول می‌پردازند. این در حالی است که آب کابل دو سال پیش حدود ۱۶ متر ته‌نشین شده بود که با وجود باران‌های پی هم، سطح آب تنها پنج متر افزایش یافته است. مسوولان از مردم می‌خواهند که علاوه بر کنترل استفاده آب، برف‌ها را در مکان‌های آب‌جذبان جمع‌آوری و برای تزریق آب‌های زیرزمینی و رفع معضل کم‌آبی کابل کمک کنند.

با فرارسیدن فصل سرما، مسوولان در اداره‌های حکومتی و شرکت‌های خدمات حفر چاه‌ها تایید می‌کنند که سطح آب زیرزمینی کابل در جریان ۲۰ سال اخیر حدود ۱۵ تا ۳۰ متر کاهش یافته است. بر بنیاد اطلاعاتی که سیدولی‌الله عاقلی، رییس هایدرولوژی وزارت انرژی و آب ارایه می‌کند، سطح آب کابل در جریان یک‌ونیم دهه پیش بین دو تا ۳۰ متر کاهش یافته که نظر به مکان‌ها، متفاوت است. شماری از شرکت‌های حفر چاه‌ها اما می‌گویند که میزان ته‌نشینی آب کابل در بیش‌تر نقاط متغیّر بوده و در بعضی از نواحی کابل حتا به بیش از ۳۰ متر ته‌نشینی می‌رسد.

صفی‌الله محمدی، از مسوولان شرکت حفر چاه الحیات در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح تایید کرد که میزان آب زیرزمینی که مردم برای نوشیدن از آن استفاده می‌کنند،‌ در سال‌های اخیر به شکل چشم‌گیری کاهش یافته است. وی افزود: «بیش‌تر مشتریان ما که حکایت می‌کنند، ۳۰ سال پیش سطح آب کابل به حدی بالا بوده که مردم برای گرفتن آب از دست‌شان استفاده می‌کردند، اما در حال حاضر چاه‌ها در همان بخش‌های کابل تا ۲۵، ۳۰ و ۴۰ متر آب می‌دهند.» او گفت که در شماری از بخش‌های کابل، سطح آب‌ تا ۲۰۰ متر در دسترس نیست و مردم مجبور می‌شوند که برای پیش‌برد امور روزانه‌شان پول بپردازند و از سیستم آب‌رسانی استفاده کنند.

به گفته آقای محمدی، پس از معضل بی‌آبی دو سال پیش شهر کابل سطح آب حدود ۱۶ متر کاهش یافت که با وجود دو سال برف‌باری و باران‌های پی هم، اکنون تنها پنج متر افزایش یافته است. شهریان کابل معتقد اند که با توجه به ۲۰ سال پیش، سطح آب به شکل چشم‌گیری کاهش یافته و بیش‌تر خانواده‌ها برای تکمیل نیازهای آب آشامیدنی‌شان به سیستم‌های آب‌رسانی اتکا کرده‌اند یا هم عمق چاه‌های آب‌شان را بیش‌تر ساخته‌اند. حبیب‌الرحمان، باشنده شهر کابل گفت که برای رفع نیازهای‌شان مجبور اند که برای آب آشامیدنی پول بپردازند و سایر نیازهای آبی‌شان را با آب‌های عادی برطرف کنند.

مسوولان در ریاست آب‌رسانی زون کابل نیز تایید می‌کنند که با توجه به یافته‌های‌شان، سطح آب زیرزمینی کابل کاهش یافته است. سردار ولی ملک‌زاده، رییس آب‌رسانی حوزه کابل در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح گفت که در شماری از بخش‌های کابل، سطح آب از ۱۰ تا ۳۰ متر ته‌نشین شده است. وی گفت، از میان چهار مخزن آب که برای تأمین آب کابل از آن استفاده می‌شود، آب‌های شماری از آنان کاهش یافته و حتا مخزن ساحه افشار، از مخزن‌های کابل به گونه‌ی کامل خشک شده است. آقای ملک‌زاده افزود که از میان چهار مخزن سیستم آب‌رسانی دولتی کابل، تنها مخزن مسیر دریای لوگر به وضع گذشته بوده و تغییری در آن محسوس نشده است.

 

چرا سطح آب‌های زیرزمینی‌ کابل کاهش می‌یابد؟

هم‌زمان با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، آگاهان محیط زیستی معتقد اند که تغییرات اقلیمی، افزایش نفوس و استفاده بی‌رویه از آب دلایل بر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی تاثیر می‌گذارد. مجتبی بشری، رییس انجمن آگاهان محیط زیست افغانستان و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح افزود که افزایش جمعیت در شهر کابل و نبود موجودیت کانالیزاسیون جامع شهری بر سطح آب زیرزمینی تاثیر می‌گذارد و جذب آب‌های آلوده، به ویژه فاضلاب نیز کیفیت آب‌های صدمه می‌رسانَد.

مسوولان در شرکت‌های حفر چاه‌های آب معتقد اند که دلیل اصلی کاهش سطح آب‌های زیرزمینی کابل، افزایش میزان نفوس و استفاده بی‌رویه از آب است. صفی‌الله محمدی گفت که هم‌زمان با افزایش نفوس کابل، استفاده از آب نیز بیش‌تر شده و مردم بی‌توجه به آینده شهر،‌ هنوز به این روند ادامه داده‌اند. وی افزود ‌که پس از کاهش میزان برف‌باری و باران‌ها سالانه و ادامه بی‌رویه استفاده از آب توسط شهریان، سطح کاهش یافته آب تا سال‌ها پابرجا می‌ماند و با روش‌های معمولی کم‌تر قابل پیش‌گیری است. این در حالی است که مسوولان در وزارت انرژی و آب نیز در بخشی از گفته‌های‌شان تایید می‌کنند، استفاده بی‌رویه از آب توسط شهریان کابل بر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی تاثیر می‌گذارد.

علاوه بر کاهش سطح آب شهر کابل، آگاهان محیط زیستی به این باور اند که بی‌توجهی یا ناتوانی مردم در خصوص حفر چای‌های فاضلاب غیرمعیاری نیز باعث آلوده‌شدن آب‌ها شده و ماهیت آن را صدمه می‌رساند. آقای بشری در ادامه افزود که با توجه به وضعیت کنونی مردم، آنان ترجیح می‌دهند که از چاه‌های جذبی برای دفع فاضلاب استفاده کنند که باعث آلوده‌شدن آب‌ها می‌شود. به گفته مسوولان شرکت‌های حفر چاه‌ها، شماری از شهریان در کابل به دلیل کم‌ هزینه بودن هنوز برای دفع فاضلاب‌شان از چاه‌های جذبی در سطح شهر استفاده می‌کنند که باعث می‌شود تا آب‌ها آلوده شده و آنان برای رفع نیازها‌ی‌شان، عمق چاه‌های آب را افزایش دهند.

 

آب کابل چگونه تأمین می‌شود و چقدر از شهریان به آب صحی دسترسی دارند؟

بر اساس آمارهایی که وزارت صحت عامه ارایه می‌کند، حدود ۸۱ درصد شهریان کابل به آب صحی دسترسی دارند که بیش‌تر توسط شبکه‌های آب‌رسانی تامین می‌شود. محمدعلی اکبری، معاون ریاست صحت محیطی وزارت صحت عامه در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح گفت که بر اساس یافته‌های این اداره، هنوز ۱۹ درصد شهریان کابل به آب‌های صحی دسترسی ندارند و آب‌هایی که توسط این خانواده‌ها استفاده می‌شود، ۹۸ درصد باکتریایی است.

این در حالی است که از میان تمامی شهریان کابل، تنها ۴۵ درصد به سیستم آب‌رسانی دسترسی دارند که ۱۱ ناحیه کابل را پوشش می‌دهد. سردار ولی ملکزی، رییس آب‌رسانی زون کابل در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح گفت که در حال حاضر، علاوه بر سکتور دولتی، حدود ۷۰ شرکت خصوصی برای تسهیل روند رسانیدن آب آشامیدنی برای شهروندان کابل فعالیت کرده و حدود ۴۵ درصد آب را فراهم می‌کنند. گفتنی است که خانه‌ رهایشی در شهر کابل برای هر متر مکعب آب که توسط سیستم آب‌رسانی دولتی تأمین می‌شود، باید ۲۵ افغانی بپردازند که این هزینه برای مشترکین حکومتی و تجارتی به ۳۵ افغانی می‌رسد. این در حالی است که گفته می‌شود آب‌ کابل توسط شرکت‌های خصوصی به شهروندان در بدل ۳۵ افغانی در هر متر مکعب فراهم می‌شود.

رییس آب‌رسانی زون کابل افزود که پول عواید سیستم آب‌رسانی کابل هر سه ماه بعد جمع‌آوری شده و در قالب بل پرداخت به این اداره پرداخت می‌شود. بر اساس قاعده ریاست عمومی شرکت آب‌رسانی و کانالیزاسیون شهری افغانستان، شهروندان برای دسترسی به سیستم آب‌رسانی حدود ۲ هزار افغانی حق‌الامتیاز و ۹۰۰ افغانی حق‌‌العضویت می‌پردازند. آقای ملکزی تایید کرد که مشترکان برای دست‌یابی به سیستم آب‌رسانی کابل باید علاوه بر این دو، حدود دو هزار افغانی مصارف وسایل را نیز بپردازد که در مجموع به پنج هزار تا شش هزار افغانی می‌رسد.

باید یاد آور شد که شماری از شرکت‌ها و دفترهای خصوصی در کابل برای تأمین آب روزانه‌شان، آب تصفیه‌شده را از مغازه‌ها خریداری می‌کنند. گفتنی است که هزینه یک بشکه آب تصفیه‌شده شرکت‌های تولیدی که در مغازه‌ها فروخته می‌شود، به ۵۰ افغانی می‌رسد. هم‌زمان با این، شماری دیگر از شهروندان کابل برای کم‌کردن هزینه دست‌یابی به آب صحی، آب روزانه‌شان را از طریق تانکرهایی که آب را تا پشت درب منزل انتقال می‌یابد، فراهم می‌کنند. منصور، باشنده ناحیه هشتم کابل در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح گفت که هر بشکه آب را ۱۰ افغانی از صاحبان تانکرهای آب خریداری می‌کنند. صاحبان این تانکرها اما می‌گویند که آب‌شان را بشکه سه تا پنج افغانی از مکان‌های بیرون از کابل تهیه می‌کنند و سپس آن را در اطراف شهر به نرخ ۱۰ افغانی می‌فروشند.

 

راه حل چیست؟

آگاهان محیط زیستی معتقد اند که نیاز است حکومت به وضعیت آب توجه کرده و برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت را به کار ببندند. مجتبی بشری افزود که در کوتاه‌مدت نیاز است که ماهیت استفاده از آب‌ به شهریان فهمانده شود تا از استفاده بی‌رویه‌ی آب جلوگیری شود. وی گفت که حکومت باید در میان‌مدت و درازمدت به بندهای کوچک بزرگ برای رسانیدن آب به شهر کابل توجه کند تا آب صحی مردم از طریق کانالیزاسیون شهری تأمین شود و استفاده از چاه‌های عمیق کاهش یابد و به این ترتیب، سطح آب‌های زیرزمینی به مرور زمان شکل طبیعی بگیرد.

آقای بشری تصریح کرد که حکومت باید آب شیرین را به شهر کابل تزریق کرده و زمینه افزایش سطح آب را فراهم سازد. وی گفت که دو ساحه بند قرغه و کول حشمت‌خان از دو ساحه اساسی برای تزریق آب در سطح کابل است و باید از آن حفاظت شود. به باور آقای بشری، این ساحات در سال‌های اخیر مورد دست‌برد قرار گرفته و با غصب زمین، این ساحات گسترده کم‌تر شده است. این آگاه محیط زیستی افزود که نیاز است آب‌های شماری از دریا به شهر کابل تزریق شود، اما تایید کرد که این روش زمان‌بر و پر هزینه بوده و در وضعیت کنونی امکان‌پذیر نیست.

هم‌زمان با تایید شدن کاهش چشم‌گیر سطح آب‌های زیرزمینی، مسوولان در وزارت انرژی و آب تایید می‌کنند که راهکارهایی را برای پیش‌گیری از معضل کم‌آبی در کابل روی دست گرفته‌اند. آقای عاقلی در ادامه افزود که این وزارت پروژه‌هایی را برای تغذیه مصنوعی آب‌های زیر زمینی، آگاهی‌دهی عامه برای صرفه‌جویی آب و آوردن آب معیشتی توسط پایپ‌لاین‌های بزرگ از بیرون شهر کابل (که جای‌گزین بیش از حد آب‌های زیرزمینی می‌شود) را روی دست دارند. وی افزود که آب دایمی شهروندان قرار است توسط تطبیق پروژه‌های بزرگ آب‌رسانی که اعمار بندها و دیگر موارد تأمین خواهد شد. این اداره اما از شهریان در کابل می‌خواهند که از استفاده بی‌رویه آب در جریان کارهای روزمره‌شان اجتناب کنند و آب‌های باران و برف را به چاه‌های جذبی هدایت دهند تا در تغذیه آب‌های زیرزمینی اثرگذار باشد. پیش از این، شهرداری کابل نیز از شهریان خواسته بود که برای مدیریت آب‌های سطحی و جذب آن برای تغذیه آب‌های زیرزمینی، برف‌ها را در مکان‌های آب جذبان انتقال دهند.

 

کار اعمار بند شاه و عروس و للندر به کجا رسید؟

قرار بود با اعمار بندهای شاه و عروس و للندر (شاه‌توت)، روند دست‌رسی شهریان کابل به آب آشامیدنی تسهیل یابد. مسوولان در وزارت انرژی و آب اما تایید می‌کنند که کار اعمار بند شاه و عروس هنوز تکمیل نشده است. این در حالی است حدود سه سال پیش، رسانه‌ها از اعمار بند شاه و عروس خبر داده بودند. مسوولان در آن زمان گفته بودند که این بند تا اواخر سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداری سپرده خواهد شد، اما هنوز این روند انجام نشده است. بند شاه و عروس ظرفیت ذخیره ۲۰ میلیون متر مکعب آب را دارد و علاوه بر تأمین آب مردم، یک میگاوات برق نیز تولید می‌کند. اعمار این بند حدود ۳۰ میلیون دالر هزینه برداشته بود.

آقای عاقلی هم‌چنان تایید کرد که کار اعمار بند للندر هنوز آغاز نشده است. مسوولان این وزارت سه سال پیش در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته بودند که کار اعمار بند شاه‌توت در نواحی للندر ولسوالی چهارآسیاب را به زودی آغاز خواهند. این مسوولان در آن زمان گفته بودند که ساخت این بند پنج سال زمان و ۲۳۵ میلیون دالر هزینه بر می‌دارد. مسوولان وزارت انرژی و آب در آن زمان گفته بودند که با اعمار این بند، حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب ذخیره خواهد شد و علاوه بر آن، دو تا پنج میگاوات برق نیز تولید خواهد کرد. کار اعمار این بند به یک شرکت ایرانی سپرده شده بود و قرار بود کشور هند و بانک جهانی در آن سرمایه‌گذاری کنند.

مسوولان وزارت انرژی و آب در حالی از کُندی در روند ساخت و بهره‌برداری این بندها خبر می‌دهند که بر اساس آخرین گزارش انستیتوت جهانی منابع «WRI» افغانستان در رده کشورهایی قرار داشت که با خطر بالای کم‌آبی روبه‌رو است. در گزارش این منبع که چهار ماه پیش نشر شد، آمده است که ۱۷ کشور رده اول از کشورهایی‌اند که از آب‌های سطحی و زیرزمینی استفاده می‌کنند و حتا در شماری از این کشورها، آب روان به ندرت یافت می‌شود. این مرکز تحقیقی هشدار داده بود که کشورهای دارای مشکل حاد آبی در صورت روبه‌رو شدن با خشک‌سالی، شهروندان آن با مشکلات جدی‌ای روبه‌رو می‌شوند. افغانستان در گزارش که انستیتوت جهانی منابع نشر کرد، در رده ۲۷ جهان قرار دارد که از میزان بلند کم‌آبی رنج می‌برند.