نقش تغییرات اقلیمی بر افزایش حوادث طبیعی
سیدعبدالباسط رحمانی، ماستر انجینیری آب و ساختمان‌های هیدروتخنیکی و مشاور ارشد تخنیکی وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث
دنیای امروزی و چالش‌های پیش‌رو
در حال حاضر، دنیا با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو است. همه روزه این چالش‌ها پیامدهای وحشت‌ناک و غیرقابل جبران را بر زنده‌گی موجودات روی زمین از خود به جا می‌گذارد. کاهش منابع طبیعی به‌ویژه آب، فروپاشی ایکوسیستم و از بین‌رفتن تنوع زیستی، رشد جمیعت انسانی بیش از ظرفیت زمین، گرمایش کره‌ی زمین، تغییرات اقلیمی و آلوده‌گی زمین از جمله‌ی مسایل پیچیده است که هر کدام به نوبه‌ی خود، به شکلی از اشکال طبیعت را به سوی نابودی می‌کشاند.
تاثیرات جهانی تغییر اقلیم
گرمایش کره‌ی زمین و به طبع آن تغییرات اقلیمی (آب و هوا) از پدیده‌های مهم زیست‌محیطی و از جمله‌ی بارزترین چالش‌های عصر امروزی به شمار می‌رود که پیامدهای آن در سطح جهانی، منطقه‌ای و ملی غیرقابل اغماض است. افزایش بی‌پیشینه‌ی سیلاب‌های آنی، خشک‌سالی‌های شدید، دگرگونی در وضع آب و هوا، تغییر در توزیع زمانی و مکانی بارش، افزایش و کاهش آنی درجه‌ی حرارت، بیابان‌زایی، فرسایش خاک‌ها، کاهش محصولات زراعتی، پایین‌رفتن نرخ تغذیه‌ی آب‌های زیرزمینی و بلندرفتن نرخ تبخیر و تعرق از مهم‌ترین تاثیرات تغییر اقلیم است. این پدیده به‌تدریج اثرات خود را در سایر ابعاد زنده‌گی بشر رونما می‌سازد. رشد صنعت از یک طرف، جنگل‌زدایی و تخریب محیط زیست از طرف دیگر، سبب افزایش روزافزون گازهای گلخانه‌ای در کره‌ی زمین طی دهه‌های اخیر شده است. تغییرات اقلیمی در سطح دنیا سبب شده است تا طی ۲۰ سال اخیر وقوع حوادث، افزایش چشم‌گیری داشته باشد. مهم‌ترین اثر این افزایش بر روی درجه‌ی حرارت اتمسفر کره‌ی زمین است که تحت عنوان گرمایش جهانی (Global Warming) شناخته می‌شود. افزایش گازهای گلخانه‌ای علاوه بر افزایش درجه‌ی حرارت زمین بر دیگر متغییرهای اقلیمی مانند بارش، تبخیر و تعرق و رطوبت هوا نیز تاثیر می‌گذارد که از آن به عنوان تغییر اقلیم (Climate Change)یاد می‌شود. طبق گزارش‌های هیأت بین‌المللی تغییر اقلیم (IPCC) به احتمال ۹۵ درصد تا سال ۲۱۰۰، افزایش دمای بین ۱٫۷ الی ۴٫۹ درجه‌ی سانتی‌گراد را در سطح زمین به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای شاهد خواهیم بود. این تغییرات تاثیرات متفاوتی را روی بارنده‌گی مناطق مختلف جهان خواهد گذاشت. طی قرن گذشته، میزان متوسط بارنده‌گی در سطح جهان در حدود ۲% افزایش یافته است، اما مناطق مختلف شرایط متفاوتی را تجربه کرده‌اند. برخی نقاط کره‌ی زمین با افزایش بارنده‌گی مواجه شده‌اند که نتیجه‌ی آن سیلاب‌ها و طوفان‌های بی‌سابقه بوده است. در حالی که برخی از مناطق جهان با کاهش بارنده‌گی مواجه شده و شاهد خشک‌سالی‌های نادر بوده‌اند؛ خشک‌سالی‌های که پیش از این، مانند آن‌را تجربه نکرده بودند.
حوادث طبیعی جهان؛ ۸۵٪ مرتبط با اقلیم
براساس مطالعات و ارزیابی‌های جهانی در بین سال‌های ۱۹۷۰ و ۲۰۱۹، بیش‌تر از ۷۹٪ حوادث در سطح دنیا مرتبط به آب و هوا و خطرات اقلیمی بوده است. این حوادث سبب ۵۶٪ تلفات و ۷۵٪ خسارات مالی در سطح دنیا شده است. در ۱۰ سال گذشته (۲۰۱۰-۲۰۱۹) حوادث مرتبط به آب و هوا و اقلیم نظر به دهه‌ی قبلی ۹٪ و نظر به ۱۹۹۱-۲۰۰۰، ۱۴٪افزایش داشته است. سیلاب، خشک‌سالی، تغییرات آب و هوایی، طوفان‌های مدهش، نبود آب آشامیدنی کافی، افزایش گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین می‌تواند با تغییر حجم بخار آب موجود در لایه‌های مختلف اتمسفر فرایندهای آب و هوایی غیرقابل پیش‌بینی را به‌وجود آورد. امروزه صندوق سبز تغییر اقلیم (GCF) و سایر منابع مالی، فرصت‌های مناسبی جهت دریافت وجوه و پشتیبانی مالی برای طرح و تطبیق پروژه‌های وقایوی و کاهش‌دهی در برابر خطرات حوادث طبیعی و سازگاری با تغییرات اقلیم اند.
پیامدهای مرگ‌بار تغییرات اقلیمی در افغانستان
همه‌ساله افغانستان نظر به شرایط خاص توپوگرافیکی و اقلیمی، حوادث طبیعی چون سیل، زلزله، لغزش زمین، خشک‌سالی و کاهش و افزایش شدید درجه‌ی حرارت را شاهد است. با توجه به دلایل فوق، سیل نظر به سایر حوادث بیش‌ترین میزان وقوع را دارا است و همواره تلفات جانی و خسارات هنگفت مالی را به همراه داشته است. در حال حاضر افغانستان بنا بر پایین‌بودن نرخ رشد اقتصادی، اجتماعی و محدودیت در وسایل و امکانات، جهت کاهش خطرپذیری و تاب‌آوری در برابر حوادث به عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای دنیا در برابر خطرات حوادث قلم‌داد می‌شود. حوادث مرتبط به اقلیم، بیش‌تر از سایر حوادث دست به گریبان کشور ما است. طی ده سال گذشته در اثر سیلاب‌های آنی صدها نفر کشته و زخمی شده‌اند و هزاران سرپناه ویران و صدها ساختمان عام‌المنفعه تخریب شده است. سیلاب‌های آنی در ماه سنبله‌ی سال روان در ۱۶ ولایت کشور فاجعه‌ی انسانی آفرید. در این ماه تنها در ولایات پروان، کاپیسا، میدان‌وردک و کابل بیش از ۲۰۷ نفر کشته و ۲۲۵ نفر زخمی شدند. هزاران راس حیوان تلف شدند و بیش‌تر از ۵۰۰۰ باب خانه به صورت کلی و قسمی و صدها کیلومتر سرک و سایر اموال عامه تخریب شد. تاثیرپذیری از تغییرات اقلیم، بالابودن نرخ آسیب‌پذیری کشور (۶۷.۳) در برابر حوادث طبیعی، ناچیزبودن سطح تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری شهرها و روستاهای کشور از جمله‌ی عمده‌ترین دلایل بروز چنین فجایع است. برای تقویت مدیریت در این راستا، دنیای کنونی نیازمند حکومت‌داری متمرکز و قوی در حوزه‌ی مدیریت حوادث طبیعی است. در حال حاضر، پدیده‌های مختلف سبب شده است تا زمین حساس‌تر و شکننده‌تر از گذشته شود. دست‌کاری در طبیعت، تخریب محیط زیست، کاهش تنوع زیستی، عدم در نظر گرفتن کاربری زمین، عدم استفاده از کدهای ساختمانی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها و افزایش گازهای گلخانه‌ای ساحات بیش‌تری را در معرض خطرات حوادث مرتبط با آب و هوا (سیل، طوفان، خشک‌سالی و…) قرار داده است. مدیریت حوادث باید از جمله‌ی مسایل مهم و پر اهمیت کشوری باشد. دولت‌ها برای مدیریت همه‌جانبه‌ی حوادث، ملزم هستند تا سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش، حکومت‌داری مدیریت حوادث را تقویت، استراتژی کاهش‌دهی خطرات حوادث با سهم‌گیری تمام سکتورها را ایجاد و سازگاری با تغییرات اقلیمی را در تمام پروژه‌های زیربنایی و عمرانی در نظر بگیرند.
