ماهیت جنگ در جاغوری
خلیل روشنگر
بامداد چهارشنبه، شانزدهم عقرب، گزارش شد که گروه طالبان به ولسوالی جاغوری، امن‌ترین ولسوالی در غزنی، حمله کرده است. حوتقول و داوود دو روستای مرزی در جنوب و جنوب‌شرق جاغوری اند که هدف حمله گروه طالبان قرار گرفته بودند. جنگ‌جویان پر تعداد طالبان این حمله تهاجمی را از طریق ولسوالی گیلان غزنی در همسایه‌گی جاغوری به اجرا گذاشته بودند.
در ساعات اولیه جنگ، نیروهای پولیس سراسیمه شدند. حمله غافیل‌گیرانه بود. افراد طالبان با سازوبرگ پیش‌رفته نظامی به پوسته‌های مرزی جاغوری یورش برده بودند. گزارش شده است که دو – سه پوسته در اولین حمله از تصرف پولیس بیرون شده است. شمار دقیق تلفات این حمله تا هنوز مشخص نیست.
به محض آتش گرفتن جنگ، ساکنان روستای حوتقول از خواب سنگین بیدار می‌شوند. اما ساکنان روستای داوود با فیرهای هوایی چوکی‌دار محله از خواب پریده بودند. وحشت و ترس در هر دو روستا سایه می‌اندازد. در حوتقول جنگ شدید به جریان می‌افتد. اما در همان هنگام در داوود جنگ نیست. جنگ‌جویان طالبان در این روستا از مردم خواسته بودند از خانه‌های‌شان بیرون نشوند، زیرا در محاصره هستند.
هوا کمی روشن می‌شود. بیش‌تر مردم از روستاهای هم‌جوار حالا خبر شده‌اند که در همسایه‌گی‌شان جنگ در جریان است. سراسیمه و گاه هم‌آهنگ به روستایی رو می‌کنند که در آن مواضع نیروهای پولیس زیر آتش سنگین جنگ‌جویان طالبان قرار گرفته‌اند. مردم آستین برمی‌زنند و دست با ماشه تفنگ می‌شوند. آرام‌آرام موازنه جنگ به نفع مردم و پولیس تغییر می‌کند.
گروه طالبان در این حمله پیش روی اندکی داشته است. با کشاله‌دار شدن جنگ، نیروهای خیزش مردمی از ساحات مختلف جاغوری وارد حوتقول و داوود می‌شوند. در داوود افراد طالبان مقاومت نمی‌توانند و سرانجام به جایی باز می‌گردند که از همان‌جا دست به حمله زده بودند. در حوتقول اما وضعیت خیلی زیاد تغییر نکرده است. جنگ‌جویان طالبان در آن سوی مرز جاغوری هنوز هم تاخت و تاز دارند و عمدتاً شب‌هنگام دست به حمله می‌زنند.
این روایتی از تلفیق روایت‌های زیاد درباره جنگ چندین روزه گروه طالبان با نیروهای پولیس و خیزش مردمی در روستاهای مرزی ولسوالی جاغوری است. بسته به هر روایت، تفسیرهای ناهم‌گون و متفاوت زیادی نیز از این جنگ صورت گرفته است: بعضی‌ها گفته‌اند که گروه طالبان برای کاهش فشارها علیه خود در جبهه ارزگان خاص، به سمت جاغوری لشکر کشیده است. برخی گفته‌اند که جاغوری دهلیز مناطق مرکزی (به صورت خاص هزاره‌جات) است و از همین رو تصرف آن برای گروه طالبان مهم است و این حمله نیز در راستای همین هدف انجام شده است. برخی دیگر، این جنگ را یک نوع نسل‌کشی در راستای تصفیه‌سازی قومی تفسیر کرده‌اند. شماری نیز می‌گویند که پشت این جنگ یک دسیسه سیاسی نهفته است و طراح این دسیسه نیز خود دولت (به صورت مشخص اشرف غنی) است. شبیه این، تفسیرهای زیاد دیگری نیز انجام شده است، که ذکر آن‌ها در این مطلب ضروری نیست.
اما واقعیت چیست؟
پیش از این حمله گروه طالبان، جاغوری از ولسوالی‌های امن کشور بود. به خاطر امنیت، معارف در این ولایت رشد چشم‌گیری داشته است. ساکنان این ولسوالی هزاره و سادات هستند.
این ولسوالی برای آموزش و اشتغال مردم پشتون که در همسایه‌گی آن زندگی می‌کنند، نیز یک محیط کاملاً مصون بوده است. هم‌چنان بسیاری از بیماران از ولایت زابل در مراکز صحی جاغوری تداوی شده‌اند و می‌شوند. پیش از جنگ، پشتون‌ها در این ولسوالی از دکان‌داری گرفته تا راننده‌گی و کارگری مصروف کار بودند. دادوستدهای اجتماعی نیز بین ساکنان جاغوری و پشتون‌های همسایه‌شان بسیار وسیع و توأم با روحیه هم‌دیگرپذیری بوده است. از این منظر، جاغوری در صدر ساحاتی قرار دارد که نزاع قومی (هزاره و پشتون) در جریان هژده سال گذشته در آن اتفاق نیفتاده است.
با توجه به این واقعیت‌های اجتماعی، می‌توان با صراحت گفت که جنگ جاری در جاغوری جنگ میان دو قوم هزاره و پشتون نیست. اما از آن جایی که در جبهه مقاومت، هزاره‌ها قرار دارند و از جانب دیگر اکثریت اعضای گروه مهاجم از یک هویت قومی دیگر نماینده‌گی می‌کنند، این سوءتفاهم که «جنگ در جاغوری میان دو قوم همسایه است» را تقویت کرده است. هم‌چنان به دلیل آن‌که تهاجم گروه طالبان به جاغوری از مناطق پشتون‌نشین آغاز شده است، این مسأله نیز به تعمیق این سوء تفاهم منجر شده است. حتا چگونه‌گی اقدام حکومت برای مهار این جنگ نیز به صورت وارونه تفسیر شده است و بسیاری‌ها گفته‌اند که محمداشرف غنی به دلیل «داشتن نگاه قومی نسبت به این جنگ»، دستور اعزام نیروی کمکی به جاغوری را دیرتر صادر کرده است.
جنگ در جاغوری، نه در راستای تصفیه قومی قابل تأویل است و نه این تفسیر را برمی‌تابد که گویا دسیسه‌ای در جریان است تا انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری را در این ولسوالی به چالش بکشند. واقعیت اما این است که ساحات زیر کنترل گروه طالبان در حال گسترش است و جغرافیای جنگ وسعت بیش‌تری پیدا کرده است. گروه طالبان در جریان امسال دست‌کم دو بار به صورت رسمی از مردم این ولسوالی خواسته بود تا تسلیم شوند و زیر پرچم «امارت اسلامی» زنده‌گی کنند. بزرگان جاغوری در جواب گفته بودند که حاضر به تسلیم شدن نیستند و تا زمانی که حکومت مرکزی پا بر جا است، زیر پرچم گروه طالبان زنده‌گی نخواهند کرد. بنا بر این، برنامه تصرف ولسوالی جاغوری و رعیت‌سازی ساکنان آن، از مدت‌ها پیش در دستور کار گروه طالبان قرار داشت و این لزوماً نمی‌تواند جنگ قومی و تصفیه قومی قلم‌داد شود. چنان‌که اگر مردم این ولسوالی به درخواست‌های مکرر این گروه پاسخ مثبت می‌دادند، شاید جنگ اتفاق نمی‌افتاد و معادله طور دیگری رقم می‌خورد.
بحث تنگ‌سازی فضا برای انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در جاغوری کمی قابل مکث است. آیا حکومت عمداً به دنبال به چالش کشیدن انتخابات در این دو ولسوالی است؟ آلمان‌ها و نشانه‌های واضح در این زمینه وجود ندارد و نمی‌توان تأیید کرد که در ناامن‌سازی این مناطق حکومت و گروه طالبان در یک موضع قرار دارند. زیرا ناامنی به سود خود حکومت نیست و به هر میزانی که دامنه ناامنی گسترش یابد، به همان میزان تزلزل در حکومت نیز بیش‌تر می‌شود. اما در این که گروه طالبان قصد دارد انتخابات را به چالش بکشد، هیچ جای تردیدی نیست. این گروه پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی رسماً اعلام کرده بود که این انتخابات را به چالش می‌کشد و به این هدف خود در ولسوالی‌های زیر تسلطش نیز رسید. از این رو، تردیدی نیست که گروه طالبان تلاش دارد با ناامن‌سازی ولسوالی جاغوری و در کنار آن مالستان، انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری را در این ولسوالی‌ها به چالش بکشد، البته این را هم باید افزود که این هدف تنها روی جاغوری و مالستان متمرکز نیست و سراسری است.
با توجه به مواردی که ذکر شد، گروه طالبان پیش از آن‌که دست به جنگ قومی و تصفیه‌سازی قومی بزند، به دنبال گسترش حوزه نفوذ و قلمرو خود است. این تهدیدی است که حکومت را نیز نگران است. حتا کشورهای حامی افغانستان نیز از گسترش قلمرو گروه طالبان به هراس افتاده‌اند. آن‌چه در این میان شایان ذکر است، این است که حکومت مرکزی در دفاع از مردم در سراسر کشور عاجز آمده است. این عجز اما به معنای آن نیست که حکومت تصمیم دارد، پس از هژده سال، افغانستان را به گروه طالبان واگذار کند و دست‌آوردهایش در این مدت را به مسلخ بکشد. بنا بر این، هم مردم ولسوالی‌های جاغوری و مالستان و هم حکومت در این دو ولسوالی در برابر یک تهدید مشترک قرار دارند و برای دفع آن نیاز به همکاری دوجانبه است. اما آن‌چه حکومت تاکنون در قبال جنگ جاغوری و مالستان انجام داده است، برای تغییر معادله جنگ چندان کارساز واقع نشده است و جنگ‌جویان طالبان هنوز هم تلاش به ورود به قلمرو این دو ولسوالی دارند.
