بازار سیاه ویزا و افزایش خورد و برد در اسناد مسافرتی افغانستان

با تسلط طالبان بر افغانستان، شماری از شهروندان بنا بر ملحوظات مختلف تلاش‌های‌شان برای خروج از کشور را آغاز کردند. تقاضا برای اسناد مسافرت قانونی در حالی افزایش یافت که بیش‌تر سفارت‌خانه‌ها در کشور یا دروازه اداره‌های دیپلماتیک خویش را بستند و یا خدمات را متوقف کرده‌اند. علاوه بر آن، سفر‌های هوایی و زمینی بنا بر اختلال در زمینه خدمات، متوقف شد. این کار سبب شد که بازار سیاه ویزا و اسناد مسافرتی رونق بی‌پیشینه‌ای یابد.

 در حال حاضر به استثنای سفارت‌های پاکستان و چین، سفارت‌های سایر کشور‌ها فعالیت‌های قونسولی‌شان را متوقف ساخت‌اند. ریاست پاسپورت وزارت داخله به‌تازه‌گی خدمات توزیع و یا تمدید پاسپورت را آغاز کرده است. با وجود اعلان عفو عمومی توسط طالبان، هنوز هم شهروندان کشور علاقه شدید به خروج از کشور دارند. از این‌که اسناد مسافرتی به شمول ویزا به‌گونه عادی صادر نمی‌شود، با درنظرداشت تقاضا، بازار سیاه این اسناد به‌شدت گرم شده است. نویسنده به‌گونه مستقیم و غیر‌مستقیم بازار اسناد مسافرتی را بررسی و برای مشکلات جدی آن راه‌حلی پیشنهاد کرده است.

ویزا

با در‌نظرداشت داده‌های دریافت شده از تماس با شمار زیادی از ارایه‌کننده‌گان خدمات ویزا و اسناد مسافرتی، به‌ شمول صفحات اجتماعی شرکت‌های توریستی، دلالان و سایر ذی‌دخلان، قیمت ویزای کشور‌های جهان و به‌ویژه کشور‌های همسایه به‌گونه بی‌پیشینه افزایش یافته است. یافته‌های ما نشان می‌دهد که افزایش قیمت‌ها در مواردی ۱۰۰ برابر بوده است. متقاضیان ویزای این کشور‌ها را مریض‌داران، مهاجران، مسوولان نظام قبلی، دانشجویان، کارمندان نهاد‌های خارجی و بازرگانان تشکیل می‌دهند. قیمت تعداد مشخص ویزای کشور‌ها به‌گونه فشرده چنین دریافت شده است:

پاکستان: ویزای پاکستان در واقع به‌گونه رایگان ارایه می‌شود. پیش از تحولات اخیر و سقوط دولت پیشین، ویزای این کشور با تکت شرکت هوایی پاکستان در یک روز قابل حصول بود و ویزای آنلاین یک‌ساله آن نیز در بدل هشت دالر به دست می‌آمد. پس از این تحولات، قیمت ویزای این کشور به‌گونه بی‌پیشینه‌ای افزایش یافته است. در حال حاضر قیمت ویزای برچسبی «استیکری» این کشور بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ دالر در بازار سیاه است و ویزای آنلاین آن نیز بین ۲۰ تا۱۵۰ دالر قیمت دارد. علاوه بر ویزا، باید شما مجوز عبور «Gate Pass» از دروازه تورخم را داشته باشید که بین ۳۵۰ تا۶۰۰ دالر در بازار سیاه معامله می‌شود. کسانی که از پیش ویزای پاکستان را داشته و یا در روزهای اخیر گرفته‌اند، با درنظرداشت این مشکلات، ماه‌ها می‌شود که نتوانسته‌اند به این کشور سفر کنند. بخش عمده این افراد را مریض‌داران تشکیل می‌دهند که برای عبور از مرز لحظه‌شماری می‌کنند.

اوزبیکستان: اوزبیکستان یکی از کشور‌های همسایه است که با داشتن ویزای معتبر، شما می‌توانید در حال حاضر وارد این کشور شوید. با درنظرداشت اطلاعات وب‌سایت وزارت خارجه اوزبیکستان، قیمت معیاری ویزای این کشور با درنظرداشت مدت آن، بین ۵۰ تا ۲۵۰ دالر است. با توجه به وضعیت موجود، ظاهراً قونسولگری‌های اوزبیکستان در افغانستان صدور ویزای جدید را متوقف ساخته‌اند؛ اما از سوی دیگر، ویزای این کشور در بازار سیاه با در‌نظرداشت مدت آن [از یک ماه تا ۱۲ ماه]، بین یک هزار و ۲۰۰ تا چهار هزار دالر فروخته می‌شود. این کار توسط کمیشن‌کاران و دلالان افغانی که ظاهراً در نقش کارکنان شرکت‌های توریستی فعالیت دارند، صورت می‌گیرد و صفحات اجتماعی مملو از اعلانات این شرکت‌ها است. این شرکت‌ها و افراد وابسته، بیش‌تر تلاش می‌کنند که قیمت را در صفحه عمومی ننویسند و آن را از طریق مسنجر و یا وتس‌اپ با مشتریان شریک کنند. آنان ادعا دارند که تنها چنین شرکت‌ها، این خدمات را عرضه می‌کنند. ظاهراً سفر مستقیم به اوزبیکستان مجاز نیست و شرکت‌های دیگری وجود دارند که ویزا و تکت تقلبی امارات متحده عربی را تهیه می‌کنند و می‌فروشند. مسافران نیز پیشاپیش تفهیم می‌شوند که در مرز اوزبیکستان چنین وانمود کنند که گویا از طریق این کشور به امارات متحده عربی مسافرت می‌کنند.

تاجیکستان: تاجیکستان ویزای الکترونیک و استیکری را ارایه می‌کند، ولی ظاهراً افغانستان در فهرست کشور‌های مجاز به دریافت این‌گونه ویزا نیست. قیمت واقعی ویزای این کشور بین ۵۰ تا ۱۵۰ دالر است؛ اما ویزای این کشور قبلاً در بازار سیاه بین ۳۵۰ تا یک هزار دالر فروخته می‌شد که در روز‌های اخیر قیمت ویزای سه‌ماهه آن به دو هزار و ۴۰۰ دالر رسیده است. برای بیش‌تر متقاضیان گرفتن مستقیم ویزای این کشور دشوار و حتا غیرممکن است. کسی که ضرورت به گرفتن ویزای این کشور دارد، باید از طریق کمیشن‌کاران و دلالان وارد شود. در غیر این صورت، چانس گرفتن ویزا بسیار اندک و در مواردی صفر است.

ایران: قیمت واقعی ویزای ایران حدود ۵۰ دالر است، اما در حال حاضر سفارت این کشور بسته است. با وجود این، ویزای این کشور با تکت پرواز آن، بین ۳۵ تا۸۰ هزار افغانی فروخته می‌شود.

قزاقستان: قیمت واقعی ویزای این کشور بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ دالر بود، اما در حال حاضر ظاهراً سفارت این کشور فعالیت قونسلی ندارد. با وجود این، بنا بر ادعای دلالان، ویزای این کشور در بازار سیاه بین دو هزار و ۵۰۰ تا چهار هزار دالر فروخته می‌شود.

ترکیه: قیمت عادی ویزای ترکیه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دالر است، اما در حال حاضر با وجود بسته بودن قونسلگری این کشور، دلالان بازار سیاه ادعای تهیه ویزای این کشور را در بدل چهار هزار تا پنج هزار دالر امریکایی دارند. ادعاهایی وجود دارد که شبکه‌های بزرگ مرتبط به مقام‌های دولت پیشین و اعضای پارلمان، شرکا و حامیان اصلی این شبکه‌ها بوده‌اند.

سایر کشور‌ها: کلاه‌برداران، دلالان و کمیشن‌کاران به این بسنده نکرده‌اند و در بدل مبالغ هنگفت، به مردم وعده گرفتن ویزای کشور‌های آلمان، فرانسه، کانادا، اوکراین و سایر کشور‌های غربی را می‌دهند. مبلغ پیشنهادی جهت تسهیل این ویزا نظر به کشور آن بین ۱۰ هزار تا ۵۰ هزار دالر ادعا می‌شود.

‌گونه‌های دیگر کلاه‌برداری در اسناد مسافرتی‌

ویزای خاص: تهیه ویزا، درخواست ویزای آنلاین و تهیه دعوت‌نامه جهت اخذ ویزای کشور‌های مختلف، از دیگر گونه‌های تخلف است که توسط این شرکت‌ها و افراد مختلف ادعا می‌شود. از این بابت مبالغ هنگفتی را از مردم بی‌خبر به جیب می‌زنند. در بین کلاه‌برداران داخلی، چندین کلاه‌بردار خارجی نیز هستند که مردم را فریب داده و پول‌های‌شان را بالا می‌کشند.

ویزای خاص مهاجرت امریکا از دیگر راه‌هایی است که زمینه سوء‌استفاده را برای شماری از مردم، به‌ویژه کلاه‌برداران داخلی و خارجی مهیا ساخته است. امریکا افرادی را که با این نهاد‌ها طی ۲۰ سال گذشته کار کرده‌اند، با درنظرداشت شرایط خاص پناهنده‌گی می‌دهد. داشتن تصدیق کار یک‌ساله و اعطای سفارش‌نامه توسط یک همکاری امریکایی، از شرایط عمده واجد شرایط شدن برای این ویزه عنوان شده است. افراد و اشخاص مختلف داخلی و خارجی در تبانی با هم، سفارش‌نامه‌ها و تصدیق‌نامه‌های جعلی را در بدل مبالغ هنگفت بین یک هزار تا ۱۰ هزار دالر امریکایی، تهیه می‌کنند و به افراد غیر‌واجد شرایط می‌فروشند. با این حال، در پایان کار درخواست ویزای این افراد رد شده و حتا در لیست سیاه این کشور شامل می‌شوند.

اسناد فعالیت مدنی ـ رسانه‌ای: تهیه اسناد فعال حقوق بشر، فعال حقوق زن، خبرنگار و کارمند نهاد‌های دولتی برای زنان و مردان از دیگر مواردی است که تقلب‌کاران این کار‌ها را در بدل ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ دالر انجام می‌دهند.

پاسپورت: خدمات توزیع پاسپورت از بیست‌وچهارم اسد سال روان متوقف است. ایجاد فضا جهت مهاجرت جمعی سبب افزایش تقاضای پاسپورت شده است. بیش‌تر افراد به دلیل نداشتن پاسپورت معتبر، نتواسته‌اند به مسافرت بروند. این کار بازار کمیشن‌کاران و تقلب‌کاران را گرم ساخته است. تقلب‌کاران از مردم در بدل تهیه یا تمدید پاسپورت مبالغی بین ۵۰۰ تا پنج هزار دالر خواسته‌اند. گفتنی است که در مورد انجام یافتن این کار و چگونه‌گی انجام یافتن آن معلومات دقیقی وجود ندارد.

تکت: بعد از بیست‌وچهارم اسد، تقریباً همه کشور‌ها پرواز‌های خویش به افغانستان را متوقف ساخته‌اند. با این حال تعدادی از کشور‌ها به‌تازه‌گی پرواز‌های خویش به کابل آغاز کرده‌اند. با درنظرداشت داده‌های موجود در رسانه‌های اجتماعی و شرکت‌های ارایه‌کننده خدمات توریستی، تکت پرواز به کشور‌های همسایه به‌ویژه پاکستان و ایران بسیار افزایش یافته است. تکت پرواز به پاکستان که در حالت عادی ۱۵۰ دالر قیمت داشت، حالا بین یک هزار و ۲۰۰ تا دو هزار و ۵۰۰ دالر در بازار فروخته می‌شود. باید گفت که اکنون همین خدمات نیز تعلیق شده است. به همین‌گونه تکت پرواز به ایران بین ۵۰ تا۷۰ هزار افغانی فروخته می‌شود.

قاچاق: بسته بودن مرز‌های زمینی و پرهزینه بودن سفر‌های هوایی سبب شده است که بازار قاچاق و عبور غیر‌مجاز از مرز‌های کشورهای همسایه و به‌ویژه پاکستان و ایران افزایش یابد. طبق داده‌های ارایه شده توسط شرکت‌های توریستی، قاچاق‌بران هزینه سفر تا تاجیکستان را بین هشت تا۲۰ هزار افغانی اعلام کرده و به قول مشتریان‌شان، تنها از مرز عبور می‌دهند و مسافران را به حال خود رها می‌کنند. هزینه قاچاق به ایران نیز بین ۲۵ تا۵۰ هزار افغانی و از پاکستان بین ۳۰ تا۵۰ هزار افغانی گزارش شده است.

بازیگران چه کسانی هستند؟

افراد‌، باند‌ها، شرکت‌ها و نهاد‌های مختلف به‌عنوان بازیگران و ذی‌نفعان بازار سیاه ویزا و سایر اسناد مسافرتی شناخته شده‌اند. ادعا می‌شود که کارکنان قونسلگری‌ها، سفارت‌خانه‌ها، شرکت‌های توریستی، دلالان، کمیشن‌کاران و حتا تعدادی از قدرت‌مندان محلی شریک بازار سیاه ویزا هستند.

راه‌حل چیست؟

اگرچه این معضل راه‌حل کامل و فوری ندارد، اما در عین حال روش‌های زیادی برای کاهش موارد کلاه‌برداری، اخاذی، رشوت‌ستانی و اضافه‌ستانی است. متمرکز‌سازی خدمات ویزا و ارایه این خدمات به‌گونه آنلاین، یکی از این گزینه‌ها است. کشور‌های همسایه باید ویزای خویش را به‌گونه آنلاین طی مراحل و ویزای الکترونیک ارایه کنند. طی مراحل آن باید توسط وزارت خارجه کشور‌های مذکور در خارج افغانستان صورت گیرد.

افزایش سطح آگاهی مردم در‌باره اخاذی‌های تقلب‌کاران، یکی از دیگر راه‌های حل این معضل است. حکومت سرپرست طالبان باید با مسوولان سفارت‌خانه‌ها و قونسلگری‌ها در زمینه صحبت کنند و از این سفارت‌ها بخواهند که ویزای خویش را بدون واسطه و رشوت و به‌گونه آسان ارایه کنند. اگر ویزای‌شان متوقف شده است، دیگر به‌گونه غیر‌قانونی ویزای خویش را در بازار سیاه نفروشند. در عین حال مبارزه و برخورد جدی علیه کمیشن‌کاران و دلالان سیاه از دیگر شیوه‌های موثر در این زمینه است.