ارزیابی سیگار: جامعه جهانی اشتباه شوروی را در افغانستان تکرار کرده است
۸صبح، کابل
اداره بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در ارزیابی تازه‌اش زیر عنوان «پولیس در درگیری: درس‌هایی از تجربه ایالات متحده در افغانستان» از کاستی‌ها در صفوف پولیس جمهوری اسلامی افغانستان و نقش چشم‌گیر جامعه جهانی در آن پرده برداشته است. به گفته این نهاد، به دلیل نیازهای فوری و آموزش‌های عجولانه سازمان‌های بین‌المللی، تشکیل پولیس ضعیف بوده و جامعه جهانی نیز در کمک‌هایش از گذشته درس نگرفته است. به این ترتیب سیگار تأیید کرده است که جامعه جهانی در جریان کار با پولیس در افغانستان، اشتباه شوروی سابق را تکرار کرده است.
شرارد کوپر، سفیر پیشین بریتانیا در کابل، قصه‌ای از گفت‌وگویش با ضمیر کابلوف، نماینده روسیه در افغانستان را در کتاب «نامه‌هایی از کابل» روایت کرده است. به گفته او، ضمیر کابلوف در آن زمان با لهجه روسی برایش گفته بود که احساساتی گرمی نسبت به وی دارد، زیرا آنان [امریکا و جامعه جهانی] همه اشتباهاتی را می‌کنند که شوروی در افغانستان انجام داده بود. اکنون پس از ۱۴ سال، سیگار با ارزیابی از کار پولیس جمهوری اسلامی افغانستان، گفته‌های آن زمان نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان را تأیید کرده است. این گزارش در حدود ۳۱۰ صفحه نشر شده و سیگار در پایان آن، یافته‌ها، آموخته‌ها و پیشنهاداتش را با کانگرس و برخی دیگر از نهادهای امریکایی در میان گذاشته است.
در این گزارش در کنار سایر موارد، بیش‌تر بر نقش ناکارامد جامعه جهانی در آموزش و بلند بردن ظرفیت پولیس افغانستان تمرکز شده است. به گفته سیگار، پولیس افغان هیچ‌گاهی به دلیل فساد و استفاده سو‌ء، موثر نبوده است؛ زیرا به باور این نهاد، پولیس در حالی که باید محافظ شهروندان باشد، در افغانستان تنها از حکومت محافظت کرده است. در کنار این، سهم جامعه جهانی در سقوط افغانستان به دست طالبان نیز به دلایل مختلف، از جمله درس نگرفتن از گذشته، چشم‌گیر خوانده شده است.
براساس یافته‌های سیگار که حضور مشاوران بین‌المللی در کنار پولیس افغانستان را بررسی کرده، رویکرد ایالات متحده امریکا در قبال کمک به پولیس افغانستان، شبیه تلاش‌های شکست‌خورده اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده است؛ زیرا اداره‌های حکومت به پولیس بیش از حد نظامی منجر شد که نمی‌توانست از شهروندان عادی در قبال تهدیدهای داخلی و خارجی محافظت کند. به گفته سیگار، افغانستان کشوری تقسیم شده میان قومیت‌های متفرق و گیرمانده در میان قدرت‌های جنگی است. به این ترتیب، به باور این نهاد، به پولیس افغانستان همواره به چشم مجریان قوت دولت و جمع‌آوری‌کننده‌گان مالیات دیده شده است، تا محافظان مردم.
به باور سیگار، در طراحی پولیس ملی در نظر گرفته نشده بود که یکی از اولین گام‌ها در اصلاح این نیروها، ایجاد یک قرارداد اجتماعی جدید بین پولیس و شهروندان افغان است تا نقش‌ها و مسوولیت‌های پولیس تازه‌تاسیس افغانستان را در رابطه با جامعه مشخص کند. هم‌چنان این نهاد گفته است که نظر به شرایط افغانستان، رویکردهای غیرنظامی آلمان و ایالات متحده امریکا در افغانستان بسیار کُند بود و سازمان‌ها نیز نمی‌توانستند آموزش مداوم را در این زمینه ارایه کنند.
هم‌چنان اداره بازرس ویژه امریکا برای بازسازی افغانستان می‌گوید که کمک‌های ارتش امریکا با پولیس افغانستان نظر به یک رویکرد بیش از حد نظامی بود و سبب شد که فقدان مکانیسم برای حاکمیت قانون و سهم‌‌گیری پولیس در جامعه فراهم شود. این نهاد پولیس را یک رکن نظام عدالت کیفری خوانده و گفته است که برنامه‌های کمک به پولیس در افغانستان، تنها به دو رکن دادگاه‌های توسعه‌ای و آموزش دادستان‌ها متمرکز مانده بود. به این ترتیب نیروهای پولیس از بیش‌تر موارد در نظام کلی عدالت کیفری به دور مانده بودند.
سیگار تصریح کرده است که برخی از فرماندهان پولیس افغانستان به دلیل موثریت و نفوذشان به کارهای خلاف‌کارانه دست زدند و مشاوران آنان با دو‌راهی روبه‌رو بودند که چگونه اهداف کوتاه‌مدت امریکا را با اهداف بلندمدت ایجاد پولیس قانون‌مند و حرفه‌ای منطبق بسازند. در کنار این موارد، ایجاد صدها پوسته متفرق نیز بخشی از اشتباهاتی خوانده شده که تلفات ناپایدار پولیس جمهوری اسلامی افغانستان و از دست رفتن تجهیزات ایالات متحده را به دنبال داشته است.
به باور سیگار، کارشناسان ایالات متحده و ناتو بارها اهمیت کاهش شکاف‌ها میان مردم محل و دولت و تعامل میان شهروندان و پولیس را مورد بحث قرار دادند، اما در ادامه فساد و سوءاستفاده‌ها سبب شد که بی‌باوری‌ها افزایش یابد و مردم محل با حضور پولیس هنگام عملیات‌ها مخالفت کنند.
در دیگر مورد، از بی‌سوادی به‌عنوان یک عامل منفی نام برده شده است؛ زیرا به باور این نهاد، پولیس بی‌سواد نه‌تنها وظایف قانونی‌اش را انجام داده نمی‌تواند، بلکه میزان و کیفیت شواهد را در پی‌گرد قانونی محدود می‌سازد. هم‌چنان سیگار از افزایش سریع نیروهای پولیس انتقاد کرده و گفته است که این کار سبب آموزش عجولانه و سرانجام ضعف در دستگاه امنیتی شده است.
با این حال، سیگار در بخش آموخته‌های این گزارش از قضیه سقوط افغانستان، تذکر داده است که امریکا و جامعه جهانی فاقد توانایی اعزام کارشناسان پولیس واجد شرایط و آموزش‌دیده برای بیش‌تر ماموریت‌های تثبیت و بازسازی کشورهایی هستند که از خشونت بالا رنج می‌برند. هم‌چنان به باور این نهاد، آموزش و اعزام مشاوران باید شامل درک سنتی از حقوق کشور میزبان، رابطه تاریخی بین پولیس و مردم، میزان فساد و سایر چهارچوب‌ها باشد تا پولیس را در قبال حاکمیت قانون و سیاست کشور میزبان پاسخگو بداند. به گفته سیگار، افزون بر بخش بازسازی پولیس، باید برنامه‌های راهبردی کمک به پولیس در سطح امنیتی، حکومت‌داری و حاکمیت قانون اجرا شود.
سرانجام بر اصلاح موثر بخش عدالت کیفری هم‌زمان با مشورت دادن به پولیس، توظیف طولانی‌مدت مشاوران، بررسی عملی شدن آموزش‌ها، ارزیابی جرایم سازمان‌یافته سیاسی توسط پولیس بین‌المللی، تماس بیش‌تر پولیس با مردم، برگشت پولیس به وظیفه اصلی به‌عنوان مجری قانون و عدم حمایت از فرماندهانی که به حقوق بشری پابند نیستند، به‌عنوان آموخته‌ها در افغانستان تأکید شده است. این نهاد در ادامه برخی از پیشنهادها را نیز به کانگرس امریکا و متخصصان شعبه‌های اجرایی در این بخش ارایه کرده است.
گفتنی است که سقوط پی‌هم ولایت‌های افغانستان به دست طالبان در سال گذشته و فروپاشی نیروهای امنیتی، نگرانی‌های زیادی را به دنبال داشت. کارشناسان آن زمان گفته بودند که در کنار شکست سیاسیون، آشفته‌گی در ساختارهای امنیتی نیز در این روند نقش داشته است.
