کم‌رنگ شدن حضور زنان در روند صلح افغانستان
بازگشت طالبان و خروج عجولانه امریکا، دست‌آوردهای دو دهه اخیر را تهدید می‌کند.
منبع: فارین پالیسی
نویسنده: لین اودنیل
مترجم: سیدجمال اخگر
روند شکننده صلح افغانستان وارد یک مرحله ناامید کننده شده است که زنان را به حاشیه برمی‌گرداند و در صورت رسیدن طالبان به قدرت، دست‌آوردهایی که در طول دو دهه گذشته به دست آمده است، از بین می‌رود.
علی‌رغم شواهد زیادی که نشان می‌دهد مشارکت زنان برای پایان پایدار درگیری‌ها حیاتی است، زنان افغانستان از این‌که به حاشیه کشیده شوند، هراس دارند. حتا طرح صلح امریکا نقش زنان را در افغانستان پس از جنگ نادیده گرفته است. در حالی که قطع‌نامه ۱۳۲۵ سازمان ملل، می‌خواهد مشارکت زنان در روند صلح را نهادینه کند و بر «مشارکت برابر و کامل» زنان تأکید دارد، در برنامه ایالات متحده صرفاً به مشارکت «معنادار» زنان اشاره دارد. نگرانی بزرگ زنان افغان این است که تمام حقوقی که از زمان سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ با تضمین قانون اساسی به دست آورده‌اند، در تلاش برای صلح عجولانه با افراط گرایان از میان برود.
طی شش ماه گذشته، حبیبه سرابی، یکی از چهار خانمی بوده است که در تیم ۲۱ نفره به نماینده‌گی از اکثریت زنان افغانستان در مذاکرات دوحه بین دولت و طالبان شورشی حضور دارد. در اوایل این ماه، سرابی تنها زن حاضر در مذاکرات صلح مسکو بود. سرابی که داکتر متخصص خون‌شناسی و اولین زن افغان است که به عنوان والی گماشته شد، با تأکید بر اهمیت حضور زنان در روند صلح، طالبان را تحت فشار قرار داد که چرا این گروه به قتل زنان ادامه می‌دهد. وی گفت که پس از آن، ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه روسیه برای افغانستان به او نزدیک شد. سرابی گفت: «آقای کابلوف لبخندی زد و گفت: تو به تنهایی صدای بلند زنان هستی و تصور کن اگر تعداد بیش‌تری از زنان در این‌جا می‌بودند، چگونه خواهد بود.» (کابلوف برای توضیح در دست‌رس نبود).
قبلاً، به ویژه در زمان حکومت طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، زنان افغان عمدتاً محصور در خانه، تحصیل نکرده و فاقد حقوق اساسی بودند. به نظر برخی از مدافعان مانند هیدر بار، مدیر بخش حقوق زنان دیده‌بان حقوق بشر، افغانستان یک قدم به عقب بر می‌دارد تا به یک صلح ناقص برسد.
بار می‌گوید: «موجودیت چهار زن در نشست دوحه مسخره و موجودیت یک زن در نشست مسکو بسیار مسخره‌تر است. این خشم‌آور است که می‌بینیم مشارکت زنان در سال ۲۰۲۱ به سرعت در حال عقب‌گرد است.»
تحقیقات در سراسر جهان نشان می‌دهد که مشارکت زنان در حل منازعات شانس دست‌یابی به توافق مسالمت‌آمیز و پایدار را بیش‌تر می‌سازد. در مقابل، نابرابری جنسیتی خطر افراط گرایی و بی‌ثباتی را افزایش می‌دهد.
زنان در افغانستان به طور نامتناسب از چندین دهه است که از جنگ رنج می‌برند و این سلسله علی‌رغم تعهد طالبان برای کاهش خشونت به عنوان بخشی از روند صلح، در حال حاضر هم‌چنان ادامه دارد. این نشان می‌دهد که تا چه اندازه مشارکت زنان در روند پایان جنگ ضروری است.
بار می‌گوید: «هر باری که یک زن می‌ترسد دخترش را به مدرسه بفرستد، به دلیل این‌که در خارج درگیری است یا نمی‌تواند به دلیل تخریب مدرسه یا دست‌رسی به مرکز صحی به دلیل ناامن بودن جاده یا کشته شدن داکتران یا از دست دادن یکی از کودکان در حمله هوایی، بمب‌های دست‌ساز شورشیان و هر چیز دیگری، او بخشی از جنگ است. هر دختری که حالا به مدرسه نمی‌رود، بخشی از جنگ است.»
به نظر می‌رسد که هنوز درس‌هایی در مورد مزایای حضور زنان در روند صلح در افغانستان فراموش شده است.
دبورا لیونز، دیپلمات کانادایی که حقوق زنان را در سر لوح زنده‌گی حرفه‌ای خود قرارداده است، در حال حاضر نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در افغانستان است و ریاست مأموریت سازمان ملل در این کشور را بر عهده دارد. با این حال، سازمان ملل، جان آرنو، این فرانسوی ۷۰ ساله را که در اوایل دهه ۲۰۰۰ به عنوان نماینده سازمان ملل در افغانستان خدمت می‌کرد، به عنوان نماینده شخصی دبیرکل در امور افغانستان و مسایل منطقه‌ای منصوب کرد. او ظاهراً به نماینده‌گی از این نهاد، مسوولیت میانجی‌گری را بر عهده دارد. پس از جلسه مسکو در ماه جاری، آرنو در یک اعلامیه‌ای در این سمت برگزیده شد – نه دبورا لیونز که یک سال در این پست کار کرده است و از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ سفیر کانادا در کابل بود.
سرابی گفت: «دبورا لیونز بسیار یک شخص صریح و پشتیبان است. او باید درگیر مسایل باشد، او را نباید به عقب نگه داشت. بدون مشارکت زنان، صلح یک صلحی پایدار و عادلانه نخواهد بود. زنان باید دخیل شوند. زنان نباید سمبول باشند.»
همه این‌ها به دلیل توافقی که دونالد ترمپ، رییس جمهور پیشین ایالات متحده، سال گذشته با طالبان امضا کرده بود، به اوج رسیده است. ترمپ در تلاش برای پایان دادن به دو دهه حضور ایالات متحده در افغانستان، به طالبان مشروعیت سیاسی و دعوت برای بازگشت به قدرت داد. اکنون این گروه جنگ‌جو خود را در جایگاه قدرت می‌بیند.
جو بایدن، رییس جمهور امریکا، تقریباً به اندازه ترمپ مشتاق پایان دادن به طولانی‌ترین جنگ تاریخ امریکا است و به نظر می‌رسد که برخی از منافع زنان افغانستان را فدای یک راه حل سریع کند.
در یک پیش‌نویس طرح صلح هشت صفحه‌ای که گفته می‌شود توسط آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا تهیه شده است، از اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان خواسته شده تا به نفع «حکومت موقت صلح» که شامل اعضای طالبان است، از قدرت کنار برود. این پیش‌نویس هم‌چنین خواستار بازنویسی قانون اساسی و حضور نماینده‌گی طالبان در کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان است.
این طرح لو رفته، از برخی سیاست‌مداران محافظه‌کار که نظر آن‌ها و طالبان در مورد زنان به مشکل قابل تفکیک است، برای مشارکت در یک دولت انتقالی دعوت کرده است. وزارت امور خارجه ایالات متحده به درخواست ما برای اظهار نظر در این مورد پاسخ نداد.
اما چالش‌های فراراه مرحله مهم بعدی گفت‌وگوهای سیاسی که قرار است در ماه اپریل در ترکیه برگزار شود، فراوان است. غنی نمی‌خواهد استعفا دهد و در مقابل با یک طرح جایگزین پاسخ داده است: برگزاری زودهنگام انتخابات در شش ماه تا یک سال پس از امضای برنامه صلح و آتش‌بس که طالبان قبلاً این طرح را رد کرده‌اند. انتظار می‌رود که غنی طرح خود را در کنفرانس استانبول مطرح کند.
در همین حال، طالبان از به رسمیت شناختن دولت کابل یا قانون اساسی موجود امتناع می‌ورزند. این مسأله این نگرانی را افزایش می‌دهد که گنجاندن آن‌ها در یک دولت انتقالی منجر به عقب‌گرد حقوق زنان خواهد شد.
هلینا ملکیار، شخصیت اکادمیک و کارشناس مسایل سیاسی و سفیر پیشین افغانستان در ایتالیا می‌گوید: «من از این نگران هستم که آیا ایالات متحده و جامعه بین‌المللی بر اصول حقوق زنان در افغانستان خواهند ایستاد، یا آن‌ها به خاطر مصلحت سیاسی، ما را خواهند فروخت؟ آیا آن‌ها اکنون فقط در مورد حقوق زنان صحبت می‌کنند و در مراحل آخر فقط به خاطر این‌که بتوانند افغانستان را ترک کنند، به چیزی کم‌تر از حقوق مطلوب برای زنان رضایت می‌دهند؟»
وی گفت، با توجه به شرایط عقب‌نشینی ترمپ، طالبان «تصور می‌کنند در موقعیتی قرار دارند که مجبور به دادن هیچ نوع امتیازی نیستند» که این می‌تواند حفظ دست‌آوردهای زنان را در هر دولتِ پس از جنگ دشوار کند.
در حالی که غنی از محبوبیت اندک برخوردار است، تلاش ایالات متحده برای کنار زدن وی به نفع یک دولت انتقالی که یکی از مقامات اروپایی آن را «کودتایی خاموش» توصیف کرد، می‌تواند نه تنها طالبان، بلکه سایر سیاست‌مداران محافظه‌کار افغان را به قدرت برساند. ملکیار گفت: «ترس من این است که با جایگزینی دولت با یک دولت انتقالی و فراگیر که در طرح بلینکن آمده است، ما شاهد ورود سیاست‌مداران محافظه‌کار افغان که نظر آن‌ها با طالبان در مورد حقوق زنان زیاد تفاوت ندارد، در قدرت باشیم. به این ترتیب، تغییر مواد قانون اساسی در مورد برابری و آزادی‌ها و هر آنچه در مورد حقوق زنان است، برای طالبان آسان‌تر خواهد شد.»
شهرزاد اکبر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، گفت: «این‌که در چه حدی – در نهایت زنان در روند صلح شرکت می‌کنند، تعیین خواهد کرد که چه نوع افغانستان پس از دهه‌ها جنگ ظهور می‌کند؟» وی افزود: «اگر زنان را از حقوق‌شان محروم کنید، شما شاهد یک افغانستان فقیر و کم‌تر توسعه‌یافته‌ای خواهید بود که قادر به رقابت با سایر کشورها نیست. این برای همه نتیجه زیان‌بار خواهد داشت.»
لین اودنیل، روزنامه‌نگار، نویسنده و تحلیل‌گر استرالیایی است. وی بین سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۷ رییس دفتر بخش افغانستان در خبرگزاری فرانسه و اسوشیتدپرس بود.
