واکنش‌ها به فعالیت گروه «امر به معروف» در هرات
محمدحسین نیک‌خواه
افرادی که زمان حاکمیت طالبان در افغانستان زنده‌گی کرده‌اند، خاطرات تلخی از فعالیت «اداره امر به معروف» در ذهن دارند. شاید کم‌تر کسی پیدا شود که در آن زمان، طعم تلخ «کیبل و شلاق» مأموران امر به معروف را نچشیده باشد.
وقتی نام «امر به معروف» به گوش مردم می‌خورد، ناخودآگاه تصویر رفتار خشونت‌آمیز اداره امر به معروف طالبان در ذهن‌شان هویدا می‌شود. از مدتی به این‌سو، برخی کارمندان ریاست ارشاد، حج و اوقاف هرات، با نام گروه «امر به معروف» آغاز به فعالیت کرده‌اند.
فعالان حقوق زنان، فعالان رسانه‌ای، کنش‌گران مدنی و آگاهان امور حقوقی، نگران بازگشت رویه «طالبانی» به دنبال فعالیت گروه امر به معروف هستند. آگاهان امور دینی نیز باور دارند که اجرای فرآیند «امر به معروف» شرایط ویژه خود را دارد.
ریاست حج و اوقاف هرات، پافشاری دارد که فعالیت این گروه، با اداره امر به معروف طالبان کاملاً متفاوت است و خشونت، توهین، و تحقیر در آن وجود ندارد و با نرمی و ملایمت، تنها به گونه‌ی شفاهی به افراد تذکر می‌دهند که ارزش‌های اسلامی را رعایت کنند.
در زمان حاکمیت طالبان نهادی به نام «امر به معروف» فعالیت می‌کرد که با زور و خشونت وظیفه داشت در کنار وادار کردن مردم به خواندن نماز و بستن بازارها هنگام ادای نماز، کوتاهی موی سر، بلندی ریش مردان و حجاب زنان را بررسی کند.
موتر امر به معروف با گشت‌وگذار در مناطق گوناگون شهرها، افرادی که خلاف دیدگاه طالبان رفتار می‌کردند را لت‌وکوب و بازداشت می‌کرد. فرشته یعقوبی، از فعالان حقوق زن در هرات، مانند هزاران شهروند دیگر افغانستان، خاطرات تلخی از برخورد اداره امر به معروف طالبان دارد. او داستان شلاق خوردنش از سوی مأموران اداره امر به معروف طالبان را قصه کرد. زمانی که کودکی هشت ساله بود و به جرم نداشتن «بُرقع» شلاقی خورد که تا هنوز درد آن از ذهنش پاک نشده و پس از خوردن همین شلاق، مجبور شد بُرقع بر سر کرده هیاهوی شهر را از پشت سوراخ‌های کوچک آن تماشا کند.
این فعال حقوق زنان، در صحبت با روزنامه ۸صبح از فعالیت گروه امر به معروف در هرات بیم دارد و هم‌زمان شدن آغاز فعالیت آن با گفت‌وگوهای صلح و بازگشت طالبان به قدرت را، برای زنان نگران‌کننده می‌داند. از دید او، این مسأله نباید نوعی چراغ سبز نشان دادن به طالبان و تقویت افکار طالبانی باشد.
احمدرفیع نادری، آگاه امور حقوقی و مسوول «انجمن مستقل وکلای مدافع در هرات» خاطره‌ای از شلاق خوردن توسط مأموران اداره امر به معروف طالبان در کابل را روایت کرد و این‌که مردم، دید مثبتی در مورد فعالیت نهادی با این نام ندارند.
به باور او، بر اساس قانون اساسی کشور، انجام فعالیت ارشاد، بخشی از مسوولیت وزارت ارشاد، حج و اوقاف و واحد‌های دومی آن در ولایات است، اما این فرآیند نباید خلاف قانون باشد و دخالت در مسایل شخصی و حقوق شهروندی افراد، به معنای بازگشت به نظام طالبانی است.
به باور ریاست ارشاد، حج و اوقاف هرات، در برخی رستورانت‌ها مشروبات الکُلی به مصرف می‌رسد و حضور مردان و زنان به درستی تفکیک نمی‌شود و باید بخش‌های جداگانه برای خانواده‌ها، مردان و زنان ایجاد شود. عبدالخالق حقانی، رییس این نهاد، از آغاز فعالیت گروه «امر به معروف» در این ولایت خبر می‌دهد.
به گفته‌ی او، اعضای گروه سه تن از کارمندان ریاست حج و اوقاف‌اند و مسوولش آمر ارشاد این نهاد می‌باشد و آنان با حضور در نقاط گوناگون شهر، هراتیان را به پرهیز از کارهای ناپسند دعوت می‌کنند.
از دید رییس حج و اوقاف هرات، برخی سریال‌های خارجی در رسانه‌های محلی، سبب ترویج بی‌بندوباری، افزایش آدم‌ربایی و جرایم جنایی، فرار از منزل و برخی ناهنجاری‌های اجتماعی شده و رسیده‌گی به این مسایل، بخشی از وظایف گروه امر به معروف است.
مقصود احراری، معاون اتحادیه تلویزیون‌های خصوصی هرات، باور دارد که فعالیت رسانه‌های دیداری در تمام کشور ممکن است کاستی‌هایی داشته باشد، اما فعالیت رسانه‌ها بر اساس قانون است و نهادهایی که قانون مشخص کرده، از آن نظارت می‌کنند.
به باور او، نگرانی اصلی در مورد ایجاد گروه «امر به معروف» تقویت روحیه‌ی طالبانی در جامعه و قوت گرفتن دیدگاه‌های افراطی است و اگر چنین رویکردی سبب اعمال سانسور و محدودیت بر فعالیت رسانه‌ها شود، با واکنش و اعتراض جامعه رسانه‌ای همراه خواهد شد.
اجرای فرآیند امر به معروف با روش‌های سخت‌گیرانه و کار گرفتن از خشونت در سایر کشورهای اسلامی هم نتیجه‌ی مطلوبی نداشته است. در ایران گروهی با نام «گشت ارشاد» از سوی حکومت موظف است تا نوع پوشش مردان و حجاب زنان را بررسی کند، اما فعالیت آن گروه دست‌آورد چشم‌گیری نداشته است.
آگاهان امور دینی باور دارند که مسأله «امر به معروف و نهی از منکر» در دین اسلام وجود دارد، اما کسانی باید در آن سهم داشته باشند که با فقه، اصول ارشاد و روش دعوت آشنایی کامل داشته باشند و اگر اجراکننده‌گان امر به معروف اصول فقه و دعوت را ندانند، نتیجه کارشان معکوس خواهد بود.
عبدالمجید صمیم، استاد دانشکده شرعیات دانشگاه هرات، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «روش اجرای امر به معروف در گذشته خلاف آموزه‌های اسلام بود و موجب نفرت از دین و فرار جوانان از دامن دین می‌شد.»
مسوولان وزارت ارشاد، حج و اوقاف، در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گویند این وزارت بخشی به نام «ریاست احتساب» دارد و فعالیت ارشاد، از وظایف عادی آن است. فضل‌محمد حسینی، سخنگوی این وزارت، باور دارد که فعالیت گروه امر به معروف در هرات پدیده تازه‌ای نیست و نباید موجب نگرانی مردم شود.
پیش از این اقدام مولوی مجیب‌الرحمان انصاری، از علمای سرشناس دینی در هرات، برای ایجاد «اداره امر به معروف» در منطقه «گازرگاه» این شهر سبب نگرانی برخی هراتیان و فعالان مدنی شده بود. حالا هم آغاز گروه امر به معروف ریاست ارشاد، حج و اوقاف، واکنش‌هایی به دنبال داشته است.
