یک هفته گفت‌وگو در پشت درهای بسته؛ کلید قفل زندان‌ها تا هنوز گم است
خلیل اسیر
تیم‌های فنی دولت و طالبان در پی یک هفته گفت‌وگو در پشت درهای بسته در کابل موفق به گشودن قفل زندان‌ها برای تبادله و رهایی زندانیان یک‌دیگر نشده‌اند. بر اساس موافقت‌نامه دوحه و اعلامیه مشترک کابل – واشنگتن، گروه طالبان متعهد به رهایی یک‌هزار زندانی وابسته به دولت و در مقابل، دولت نیز متعهد به رهایی پنج‌هزار زندانی این گروه است. گفت‌وگوهای تیم‌های فنی دو طرف در زمینه تبادله و رهایی این زندانیان در ۱۲ حمل با میزبانی سفارت قطر در کابل آغاز شد و تا روز دوشنبه، ۱۸ حمل، ادامه داشت. جزئیات این گفت‌وگوها هر چند تا کنون روشن نیست، اما از موضع‌گیری‌های تازه دولت و طالبان چنین برمی‌آید که اختلاف دیدگاه بین دو طرف بسیار عمیق است. به دلیل این اختلاف دیدگاه، تا کنون پیش‌رفت ملموسی در گفت‌وگوهای یک هفته‌ای تیم‌های فنی دو طرف به میان نیامده است و احتمالاً این مساله باعث دوام بیش‌تر این گفت‌وگوها و دخالت امریکا در این زمینه خواهد شد.
بین دولت و طالبان توافقات رسمی و مستقیم در زمینه تبادله و رهایی زندانیان موجود نیست. گروه طالبان بر اساس موافقت‌نامه دوحه و دولت بر اساس اعلامیه مشترک متعهد به انجام این امر هستند. طرف سوم این قضیه امریکا است که تعهد رسمی دو طرف را برای تبادله و رهایی زندانیان به دست آورده است. از همین رو، گروه طالبان به تازه‌گی جانب امریکا و دولت افغانستان را که متحد آن است به نقض موافقت‌نامه دوحه متهم کرده است. این موافقت‌نامه در دهم حوت پارسال بین نماینده‌گان امریکا و طالبان در دوحه، پایتخت قطر، به امضا رسید.
گروه طالبان در اعلامیه‌ای که روز یک‌شنبه، ۱۷ حمل، پخش کرد، در آن دولت‌های امریکا و افغانستان را به نقض موافقت‌نامه دوحه متهم کرده بود. یکی از مواردی که به گفته گروه طالبان در این موافقت‌نامه از سوی دولت‌های امریکا و افغانستان نقض شده است، بند مربوط به رهایی زندانیان است. گروه طالبان گفته است که به رغم پای‌بند بودن این گروه به مواد این موافقت‌نامه، پنج‌هزار زندانی وابسته به طالبان تا کنون رها نشده‌اند. به گفته طالبان، این شمار زندانی می‌بایست پیش از تاریخ ۲۰ حوت پارسال که زمان شروع گفت‌وگوهای بین‌الافغانی تعیین شده بود، از بند دولت رها می‌شدند. اما دولت گفته است که رهایی زندانیان طالبان مشروط به کاهش خشونت از سوی این گروه است و این زندانیان را پس از اخذ تضمین و به صورت تدریجی رها می‌کند. در حالی که دو طرف سرگرم گفت‌وگو در این زمینه‌اند، هنوز روشن نیست که اولین گروه از زندانیان دو طرف چه زمانی تبادله و از بند آزاد خواهند شد.
گره کار کجا است؟
عبدالمتین بیگ، رییس اداره مستقل ارگان‌های محل، روز دوشنبه، ۱۸ حمل، در یک نشست خبری علت تاخیر در رهایی زندانیان طالبان از سوی دولت را اعلام کرد. او که یکی از اعضای هیات گفت‌وگوکننده دولت برای صلح با طالبان نیز هست، گفت که علت این تاخیر، پافشاری گروه طالبان روی رهایی ۱۵ فرمانده ارشد این گروه از بند دولت است. او با بیان این‌که این شمار از فرماندهان طالبان از عاملان و سازمان‌دهنده‌گان حملات انتحاری و تروریستی مرگ‌بار در کشور شناخته شده‌اند و دستان‌شان در خون مردم رنگ است، دولت نمی‌تواند آن‌ها را از زندان آزاد کند. به گفته بیگ، با رهایی این فرماندهان بیم آن می‌رود که طالبان دست به خشونت‌های بیش‌تری بزنند و برای سقوط ولسوالی‌ها اقدام کنند.
عبدالمتین بیگ از سوی دیگر خاطرنشان ساخت که دولت برای صلح با طالبان آماده است در گام نخست تنها زندانیانی را از بند رها می‌کند که تهدید کم‌تری برای جامعه هستند. به گفته او، فهرست این دست از زندانیان طالبان برای رهایی آماده شده است و رهایی آن‌ها فعلاً منتظر موافقت طالبان است. رییس اداره مستقل ارگان‌های محل از گروه طالبان دعوت کرد که اگر خواستار صلح است، با این فهرست اعلام موافقت کند.
حکومت پیش از این گفته بود که در گام نخست ۱۰۰ زندانی طالب را از بند رها می‌کند. اما عبدالمتین بیگ روز دوشنبه گفت که دولت با رهایی ۴۰۰ زندانی طالب در مرحله نخست موافقت کرده است. شرایطی که حکومت برای رهایی این زندانیان در نظر گرفته است، شامل کهولت سن، کم‌ماندن مدت حبس، بیماری و آسیب‌پذیری در برابر ویروس کرونا می‌باشد. البته تاریخ رهایی این دسته از زندانیان ۳۱ مارچ امسال تعیین شده بود، اما این کار در این تاریخ به انجام نرسید. چنان‌که عبدالمتین بیگ گفته است، احتمالاً طالبان با فهرست زندانیانی که قرار بوده است در ۳۱ مارچ رها شوند، موافقت نکرده‌اند.
هشدار دولت به تلافی حملات طالبان
در حالی که دولت و طالبان سرگرم رای‌زنی فنی در باره تبادله و رهایی زندانیان‌اند، کاهشی در میزان خشونت‌ها در کشور رونما نشده است. گروه طالبان از شروع بهار امسال دست به حملات تهاجمی بسیاری زده است که باعث تلفات سنگین به نیروهای دولتی شده است. بیش‌تر این حملات در ولایات زابل، تخار، بدخشان و بغلان راه‌اندازی شده است. دولت اما می‌گوید که نیروهایش در این مدت در موضع ‘دفاع فعال’ قرار داشته‌اند و این نیروها تنها نقاطی را زیر آتش گرفته‌اند که طالبان در صدد تدارک حمله از این نقاط بوده‌اند.
جاوید فیصل، سخنگوی شورای امنیت ملی، روز یک‌شنبه در توییترش با اعلام این‌که گفت‌وگوها در باره تبادله و رهایی زندانیان جاری است، از گروه طالبان خواست که خشونت‌هایش را متوقف کند و تعهد خود به صلح را نشان دهد. او گفت که دولت برای صلح با این گروه هیات گفت‌وگوکننده خود را تشکیل کرده است. این هیات ۲۱ عضو دارد و فراگیر توصیف شده است.
سخنگوی شورای امنیت ملی از سوی دیگر با اشاره به حملات طالبان در ولایات زابل و بدخشان گفت که دولت این حملات را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. به گفته او، پاسخ تلافی‌جویانه به این حملات از سوی نیروهای دولتی در همکاری با نیروهای بین‌المللی متحد این نیروها داده خواهد شد. جاوید فیصل افزود که اکنون انتخاب به دست گروه طالبان است؛ خشونت را برمی‌گزیند و یا صلح را که خواست عموم مردم است.
امریکا گفته است که متعهد به پشتی‌بانی از نیروهای افغان در برابر حملات طالبان است. به همین دلیل، پس از امضای موافقت‌نامه دوحه دست به حملات هوایی علیه جنگ‌جویان و مواضع گروه طالبان زده است. طالبان این کار را نیز نقض موافقت‌نامه دوحه خوانده‌اند. جانب امریکا اما گفته است که مرتکب نقض این موافقت‌نامه نشده است و حمایت از نیروهای افغان را بخشی از تعهدات خود می‌داند. این کشور پیش از اتهامات طالبان هر چند از افزایش خشونت‌ها از سوی طالبان انتقاد داشت، اما از این‌که نیروهای خارجی از زمان امضای موافقت‌نامه دوحه به بعد هدف حمله واقع نشده بودند، ابراز خرسندی کرده بود. با این حال گروه طالبان هشدار داده است که ادامه حملات بیرون از چهارچوب موافقت‌نامه در برابر این گروه، ضمن آسیب به این موافقت‌نامه، باعث واکنش مشابه جنگ‌جویانش خواهد شد.
