کمیسیون مستقل حقوق بشر: افراد دارای معلولیت باید در گفت‌وگوهای صلح سهیم شوند
سهیلا یوسفی
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان می‌گوید که بر اساس بررسی‌های بنیاد آسیا، شمار افراد دارای معلولیت در کشور طی ۱۴ سال اخیر از ۲٫۷ درصد به ۱۳٫۹ درصد افزایش یافته است. این کمیسیون با نشر یک گزارش تحقیقی دلایل این افزایش این آمار را ادامه جنگ، مصرف خودسرانه دارو، رویدادهای ترافیکی و عدم رعایت تدابیر ایمنی خوانده است. بدین ترتیب در حال حاضر حدود پنج میلیون شهروند افغان از معلولیت رنج می‌برند. از میان مجموع این آمار، حدود ۷۰ درصد معلولیت در ۱۴ سال اخیر شکل فزیکی داشته است. براساس یافته‌ها، علت ۴۲ درصد معلولیت در افغانستان، ادامه جنگ و انفجار ماین‌های کنارجاده‌ای بوده است. در این میان برخی دیگر به دلیل مصرف خودسرانه دارو، حوادث ترافیکی، عدم رعایت تدابیر ایمنی، تطبیق نکردن واکسین، مراقبت نکردن زنان در دوران بارداری و سایر موارد بوده است. بیش از ۳۸ درصد افراد دارای معلولیت در جریان ارزیابی‌ها گفته‌اند که به دلیل معلولیت، در خانه و اجتماع با خشونت مواجه‌اند و مورد توهین، تحقیر، آزار و اذیت قرار می‌گیرند. حدود ۷۰ درصد از مجموع این افراد دارای معلولیت تصریح کرده‌اند که از حمایت اعضای خانواده، مردم و دولت محروم‌اند و حدود ۲۲ درصد آنان در جامعه تحقیر می‌شوند. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان پیشنهاد کرده است که جایگاه اشخاص دارای معلولیت در روند صلح به عنوان قربانیان جنگ تثبیت و افزون بر افزایش میزان شمولیت آن‌ها در روند آموزش، زمینه استخدام‌شان در اداره‌های خدمات ملکی فراهم شود.
کمیسیون مستقل حقوق بشر روز یک‌شنبه، هشتم حمل، نتیجه بررسی‌هایش از «وضعیت حقوق بشری اشخاص دارای معلولیت در افغانستان (۱۳۹۹)» را نشر کرد. در این تحقیق با یک هزار و ۵۰۴ فرد دارای معلولیت در ۲۲ ولایت کشور مصاحبه شده است که یک هزار و ۱۹۲ تن آن مرد و ۳۱۰ تن دیگر آن زن بوده‌اند. کمیسیون مستقل حقوق بشر با استناد به بررسی‌های بنیاد آسیا گفته است که ۱۳٫۹ درصد کل جمعیت کشور، یعنی چهار میلیون و ۴۷۵ هزار و ۸۰۰ نفر را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌دهند. براساس این بررسی‌ها میزان افراد دارای معلولیت در ۱۴ سال گذشته از ۲٫۷ درصد به ۱۱.۲ درصد افزایش یافته است.
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان گفته است که از میان یک هزار و ۵۰۴ تن از مصاحبه‌شونده‌گان، یک هزار و ۴۲ تن (۶۹.۳٪) دارای معلولیت فزیکی از نوع نقص عضو، ۲۹۴ تن (۱۹.۵٪) دارای معلولیت حسی فزیکی، ۴۲ تن (۲.۸٪) دارای معلولیت بیولوژیکی و متابولیسمی مثل بیماری‌ها و یا عارضه‌های شکر، دیابت، فشار خون، صرع، مهرگی و اوتیسم و ۶۸ تن (۴.۵٪) دارای معلولیت ذهنی و روانی بوده‌اند. به همین ترتیب ۵۸ تن (۳.۹٪) دیگر نیز دارای معلولیت مضاعف بوده‌اند؛ به این معنا که دو یا بیش از دو نوع معلولیت داشته‌اند.
کمیسیون مستقل حقوق بشر جنگ، انفجار ماین‌ها، حوادث ترافیکی، استفاده از داروی خودسر، عدم رعایت ایمنی در محل زنده‌گی، عدم تطبیق واکسین و عدم مراقبت زنان در دوران بارداری را از جمله عواملی خوانده که در افزایش میزان افراد دارای معلولیت نقش داشته است. براساس یافته‌های این گزارش، ۶۲۷ تن به دلیل ادامه جنگ و افزایش انفجار ماین‌های کنار جاده، ۱۸ تن به دلیل استفاده خودسر دارو، ۲۹ تن به دلیل حوادث ترافیکی، ۷۲ تن به دلیل عدم رعایت تدابیر امنیتی، ۲۲ تن به دلیل عدم رعایت تدابیر ایمنی در محل کار، ۶۰ تن به دلیل عدم تطبیق واکسین و ۳۲ تن به دلیل عدم مراقبت زنان در دوران بارداری دچار معلولیت شده‌اند. این کمیسیون خاطر‌نشان کرده است که علت معلولیت ۶۴۴ تن دیگر مشخص نشده است.
کمیسیون مستقل حقوق بشر گفته است که اشخاص دارای معلولیت، از جمله اقشار آسیب‌پذیر جامعه بوده و نیازمند حمایت خاص از سوی خانواده‌ها، اجتماع و به خصوص دولت و نهادهای مسوول‌اند. براساس این یافته‌های تحقیقی، این افراد با خشونت‌هایی مانند توهین، تحقیر، آزار و اذیت، خشونت فزیکی در محیط خانه و اجتماع، محرومیت از حمایت اعضای خانواده و منع رفت‌وآمد و معاشرت با اقارب و دوستان مواجه‌اند. در گزارش این کمیسیون آمده است که از مجموع یک هزار و ۵۰۴ تن، ۵۳۷ تن که ۳۸٫۱ درصد را شامل می‌شوند، گفته‌اند که به دلیل داشتن معلولیت، در خانه و اجتماع مورد توهین و تحقیر قرار گرفته‌اند. به همین ترتیب، ۱۴ تن از مصاحبه‌شونده‌گان که ۲٫۴ درصد را شامل می‌شوند، مورد خشونت فزیکی قرار گرفته و ۳۹۱ تن نیز از حمایت اعضای خانواده و دولت محروم بوده‌اند. در این گزارش آمده است که ۱۲۷ تن مورد تحقیر قرار گرفته، ۱۸ تن از تجمعات منع شده و ۲۳ تن دیگر از معاشرت با اقارب و دوستان منع شده‌اند.
هم‌چنان کمیسیون مستقل حقوق بشر گفته است که افراد دارای معلولیت در استفاده از رأی‌شان نیز با چالش‌هایی مواجه بوده‌اند. طبق گفته‌های این کمیسیون، از مجموع مصاحبه‌شونده‌گان یک هزار و ۳۲۸ تن از لحاظ سنی واجد شرایط رای‌دهی بوده‌اند، اما از این میان تنها یک هزار و ۸۸ تن در انتخابات شرکت کرده و ۲۴۰ تن دیگر از این حق محروم شده‌اند. این افراد دلیل محروم شدن‌شان از این حق را ممانعت خانواده، نداشتن استقلال در رای‌دهی، نبود امکانات و نبود امنیت عنوان کرده‌اند. بر بنیاد معلومات این تحقیق، از میان یک هزار و ۵۰۴ تن از مصاحبه‌شونده‌گان، یک هزار و ۴۳۷ تن تأیید کرده‌اند که تذکره تابعیت دارند، اما ۶۷ تن دیگر گفته‌اند که به دلیل بی‌توجهی و دست‌کم گرفتن آنان توسط اعضای خانواده، تا کنون نتوانسته‌اند تذکره تابعیت دریافت کنند.
۷۱ درصد افراد دارای معلولیت به آموزش دسترسی ندارند
کمیسیون مستقل حقوق بشر گفته است که از مجموع افراد مصاحبه‌شونده، ۴۲۵ تن آنان در نهادهای آموزشی درس می‌خوانند. به گفته این کمیسیون، این رقم در سال ۱۳۹۸ به ۱۲۵ تن می‌رسید. اکنون این کمیسیون گفته است که میزان دسترسی افراد دارای معلولیت به آموزش در مقایسه با سال گذشته ۱۵٫۵ درصد افزایش یافته است. با این حال این کمیسیون گفته است که از مجموع ۴۲۵ تن که به مکتب می‌روند، ۲۱۳ تن آنان در مکاتب دولتی، هفت تن در مکاتب خصوصی، ۷۳ تن در مکاتب خاص ناشنوایان و نابینایان، ۱۳ تن در مدرسه‌های دینی، ۳۲ تن در آموزشگاه‌های حرفه و ۷۸ تن در دانشگاه‌ها درس می‌خوانند. با این حال این کمیسیون گفته است که از مجموع پرسش‌شونده‌گان ۷۱٫۷ درصد آنان به آموزش دسترسی ندارند. این افراد دلیل عدم دسترسی به آموزش را دوری راه، مشکلات اقتصادی، ممانعت خانواده، عدم پذیرش مکتب و نبود امکانات یاد کرده‌اند.
از سوی دیگر بررسی‌های این کمیسیون نشان می‌دهد که از مجموع مصاحبه‌شونده‌گان یک هزار و ۲۲۴ تن آنان تایید کرده‌اند که به خدمات صحی دسترسی دارند، اما ۲۷۲ تن دیگر آنان گفته‌اند که به خدمات صحی دسترسی ندارند و در این زمینه با مشکلاتی مواجه‌اند. شماری از کسانی که به خدمات صحی دسترسی ندارند، علت آن را برخورد تبعیض‌آمیز کارمندان صحی، دوری راه از خانه تا مراکز صحی و نبود تجهیزات، امکانات و سهولت مورد نیاز عنوان کرده‌اند.
۶۷.۸ درصد افراد دارای معلولیت از حق دسترسی به کار محروم‌اند
در عین حال کمیسیون مستقل حقوق بشر گفته است که از مجموع افراد پرسش‌شونده، ۱۷۶ تن آنان زیر سن ۱۸ سال بوده‌اند و ممکن نیاز جدی به کار نداشته‌اند. این کمیسیون اما گفته است که یک هزار و ۳۲۸ تن آنان واجد شرایط کار بوده و از این میان تنها ۴۲۷ تن صاحب شغل بوده‌اند؛ به این معنا که ۹۰۱ تن دیگر از این حق محروم‌اند. افرادی که به حق کار دسترسی نداشته‌اند، دلیل آن را موجودیت تبعیض، عدم رعایت قانون، عدم موافقت خانواده، ضعف جسمانی و نداشتن سواد کافی عنوان کرده‌اند.
افزون بر این، در این گزارش کمیسیون مستقل حقوق بشر آمده است که از میان یک هزار و ۵۰۴ تن از مصاحبه‌شونده‌گان، ۶۷۷ تن آنان از امتیاز دریافت معاش و امتیازات مالی محروم بوده‌اند. این در حالی است که براساس قانون، حقوق و امتیازات مالی برای این افراد در نظر گرفته است. افرادی که از این حق محروم بوده‌اند، دلیل آن را معلولیت مادرزادی، بوروکراسی در روند ثبت معلولیت در ادارات، موجودیت تبعیض و فساد و بی‌خبری از این روند عنوان کرده‌اند.
از سوی دیگر کمیسیون مستقل حقوق بشر برای رسیده‌گی به این چالش‌ها به حکومت پیشنهاد داده است که جایگاه اشخاص دارای معلولیت در روند صلح را تثبیت و به عنوان یکی از گروه‌های عمده قربانیان جنگ و منازعه در گفت‌وگوها دخیل کند. این کمیسیون از حکومت خواسته است که در راستای توسعه، تجهیز و انکشاف محیط‌های تعلیمی عمومی، در راستای تعلیمات فراگیر، جهت شمولیت تمامی دانش‌آموزان دارای معلولیت‌های مختلف در روند تعلیم، اقدامات جدی را روی دست گیرد.
