تلاش مسوولان محلی هرات برای سفر باستان‌شناسان به این ولایت
سیدحسن حسینی
اداره محلی هرات از بازسازی چند آبده و آثار باستانی این ولایت خبر می‌دهد. عبدالقیوم رحیمی، والی این ولایت، در یک نشست خبری گفت که از یازده سفارت‌خانه کشورهای خارجی خواسته است تا به بهبود وضعیت آبده‌های باستانی این ولایت توجه ویژه نشان دهند. آقای رحیمی در حالی از توجه به آبده‌های باستانی این ولایت خبر می‌دهد که فصل زمستان از راه رسیده است. زمستان سال گذشته به چندین اثر و آبده‌ی باستانی، روی خوش نشان نداد. در پی ریزش باران بی‌وقفه، سقف و زیربنای یک ایوان زیارت «ابوالولید» شکاف برداشت، سقف یک بازارچه قدیمی در شهر قدیم هرات کاملاً فرو ریخت و چندین اثر و آبده تاریخی دیگر هم که از گزند زمستان جان سالم بدر نبرده بود، رسانه‌ای نشد. آگاهان از والی هرات، مسوولان در مرکز و جامعه جهانی خواهان دلسوزی و توجه بیش‌تر به آبده‌های باستانی این ولایت هستند.
در هرات دست‌کم ۴۰۰ آبده تاریخی ثبت ملی شده است، اما بنا بر گزارش ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت، آثار و آبده‌های تاریخی زیادی در این ولایت هنوز ثبت نشده است.
خرید و فروش زمین اماکن باستانی ممنوع!
عبدالقیوم رحیمی، والی هرات، در این نشست خبری از بازسازی و توجه بیش‌تر به چندین آبده تاریخی در این ولایت خبر داد. آقای رحیمی آبده‌های تاریخی را سرمایه اصلی نسل‌های آینده خواند و افزود که برای حفاظت از میراث گذشته‌گان، تلاش‌های بیش‌تری باید انجام شود.
والی هرات تصریح کرد که در سفر به کابل با یازده سفارت‌خانه کشورهای مختلف از جمله سفارت‌خانه‌های کشورهای فرانسه، ایتالیا، هند، ترکمنستان و اوزبیکستان خواسته است تا گروهی از باستان‌شناسان مجرب را برای کاوش مجموعه مصلای هرات مأمور کنند. او افزود که یک تیم باستان‌شناسی از خارج باید با باستان‌شناسان داخلی برای برگشتاندن عظمت مجموعه مصلای هرات مأمور شوند تا شکوه تاریخی هرات دوباره سر زبان‌ها بیفتد.
مجموعه مصلای هرات توسط ملکه گوهرشاد در اواخر قرن پانزدهم میلادی طرح‌ریزی و تحت نظارت وی ساخته شد و زمانی بزرگ‌ترین افتخار هرات به شمار می‌رفت. در مجاورت مصلا مدرسه سلطان حسین بایقرا قرار داشت که حالا زیر خروارها خاک دفن شده است.
بنا بر اسناد تاریخی مجموعه مصلا در سال ۱۸۸۵ میلادی و در زمان عبدالرحمن خان به طور عمدی توسط ارتش بریتانیا ویران گردید تا فضای بیش‌تری برای توپ‌خانه‌‌ای که برای نبرد با روس‌ها آماده‌گی می‌گرفت، ایجاد گردد. پس از آن در دوره اشغال شوروی در افغانستان دوباره شدیداً آسیب دید و فقط پنج مناره آن باقی مانده است که دو تای آن بر اثر اصابت راکت آسیب دیده است.
چشم‌انداز هرات برای گردشگران
دست‌کم یک سال قبل حمدالله محب، مشاور شورای امنیت کشور، در سفر به هرات از بودجه شورای امنیت ده میلیون افغانی را برای بازسازی مجموعه مصلای هرات اختصاص داد.
آریا رووفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات، در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح می‌گوید که همین ماه گذشته مبلغی از بودجه وعده شده شورای امنیت به هرات رسید و کار پاک‌کاری داخل و اطراف منارها و مجموعه مصلا آغاز شده است.
آقای رووفیان می‌گوید که این کار در سه مرحله انجام می‌یابد و پس از آن تیم باستان‌شناسان از خارج از کشور برای کاوش تهداب ساختمان مدرسه و ساختمان مصلا به هرات دعوت می‌شوند. به گفته رییس اطلاعات و فرهنگ هرات، فرانسه برای همکاری در این زمینه پا پیش گذاشته است.
در همین حال گفته می‌شود که برخی از زمین‌های مجموعه مصلای هرات غصب شده و سپس به فروش رسیده است. آقای رووفیان می‌گوید که پس از کندوکاو زمین‌های اطراف مدرسه و مصلا، به موضوع استملاک زمین‌ها هم رسیده‌گی خواهد شد.
مجموعه مصلا از جاذبه‌های توریستی هرات به شمار می‌رود و از دید والی این ولایت، کار روی زنده کردن این مجموعه تا زمانی جریان دارد که پای توریستان برای گردش به این مکان کشیده شود. علاوه بر این عبدالقیوم رحیمی، والی هرات، برای جلوگیری از غصب زمین به مردم گفت که زمین‌های اطراف و نزدیک آثار و آبده‌های باستانی را که گمان می‌کنند مربوط بنای باستانی است، خرید و فروش نکنند.
خاطره تلخ آبده‌های تاریخی
هرات بنا بر گزارش ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت دست‌کم ۴۰۰ آبده تاریخی ثبت شده دارد و روند ثبت این آبده‌ها هم اکنون ادامه دارد. گمان برده می‌شود که آبده‌ها و آثار باستانی این ولایت بیش از ۸۰۰ مکان باشد، با این حال هنوز بررسی رسمی در این زمینه انجام نگرفته است.
توجه به آبده‌های باستانی از سوی والی هرات در حالی رسانه‌ای شده که بارش باران در هرات خبر از رسیدن زمستان دارد. سال گذشته فصل زمستان برای اکثر اماکن باستانی این ولایت خوش‌یمن نبود.
سال پار در پی یک شبانه‌روز بارش بی‌وقفه باران، زیربنای زیارت ابوالولید در غرب ولایت هرات جابه‌جا شد و سقف یک ایوان آن شکاف بزرگی برداشت. هم‌چنان سقف «تیمچه نیازی» در بازار قدیم این ولایت که در سال ۱۳۲۰ ساخته شده بود، فرو ریخت. علاوه بر این، چندین اثر و آبده دیگر هم در گوشه و کنار شهر و ولسوالی‌های این ولایت آسیب دید، اما کم‌تر رسانه‌ای شد.
محمد‌صدیق میر، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی در این ولایت، به این نظر است که باید برای بهبود وضعیت آثار و آبده‌های باستانی، وعده‌های مسوولان جامه عمل بپوشد. به گفته آقای میر هم دولت و هم جامعه جهانی مسوول حفظ میراث گذشته‌گان این ولایت هستند.
با تمام این‌ها هرات در حالی پسوند «باستان» را با خود یدک می‌کشد که بنا بر کم‌توجهی و فساد اداری برخی مسوولان دولتی، مردم دست به ساخت‌و‌ساز خودسرانه در شهر قدیم این ولایت زده‌اند. هم‌چنین مافیای زمین با فروش زمین‌های اطراف آبده‌های باستانی، تلاش موفقانه‌ای برای پر‌کردن جیب خود و خالی کردن وجهه فرهنگی این ولایت کرده‌اند. همین دلایل سبب شده که هرات با آن‌که آبده‌های باستانی زیادی دارد، نتواند در فهرست میراث‌های جهانی یونسکو راه یابد.
