آب آشامیدنی هرات «مایه مرگ» است

خلیل رسولی

آزمایش نمونه‌های آب آشامیدنی در هرات نشان می‌دهد که انواع گوناگون مواد شیمیایی و میکروبی و نیز میکروب‌های «مواد غایطه» انسان در آب‌های آشامیدنی زیرزمینی وجود دارد. بر‌اساس آزمایش‌های انجام شده، آب آشامیدنی در برخی مناطق شهر، حتا برای شست‌وشو مناسب نیست و موجب بیماری‌های پوستی می‌شود. مقام‌های محلی هرات، از افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی نگران هستند و تأکید می‌کنند که اگر به این موضوع رسیده‌گی نشود، پی‌آمدهای ناگواری به دنبال خواهد داشت. ‌‌‌کارشناسان آب‌شناسی نیز از شدت آلوده‌گی آب نگران هستند و پافشاری دارند که «زنگ‌ خطر آلوده‌گی آب» در سطح شهر و برخی از ولسوالی‌های هرات به صدا در‌آمده است. ریاست حفاظت محیط زیست هرات باور دارد که حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیقِ غیرمعیاری، به روند آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی سرعت بخشیده است. از دید این نهاد، برخی اداره‌های دولتی به درستی وظایف خود را برای مراقبت از آب‌های زیرزمینی انجام نمی‌دهند. در هرات کانال عبور فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های معیاری برای فاضلاب شهری وجود ندارد و همین امر سبب افزایش آلوده‌گی آب شده است. از دید ریاست آب‌رسانی هرات، نبود شبکه کانال و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در کنار حفر چاه‌های غیرمعیاری جذبی، از دلایل افزایش آلوده‌گی‌های آب‌های زیرزمینی شده است.

آلوده‌گی شدید آب‌ آشامیدنی در هرات

بررسی‌ آزمایشگاه ریاست احیا و انکشاف دهات و آزمایشگاه تصفیه آب «SSK» در ولایت هرات نشان می‌دهد که به دلیل نفوذ فاضلاب به آب‌های زیرزمینی، آب آشامیدنی در این شهر به میکروب و مواد کیمیایی آلوده شده است. بر اساس تحقیقات بخش آب‌رسانی روستایی ریاست احیا و انکشاف دهات هرات، که از چند سال به این سو آزمایش‌های ویژه‌ را روی کیفیت آب‌های زیرزمینی هرات انجام می‌دهد، مشخصات «فزیکی، کیمیایی و باکتریایی» آب‌ آشامیدنی در این ولایت تغییر کرده است. مسوولان ریاست احیا و انکشاف دهات هرات می‌گویند که تمام پارامترهای فزیکی، کیمیایی و میکروبی آب‌های زیرزمینی هرات از حد مجاز تغییر کرده و در برخی از موارد، با معیارهای اندازه‌گیری جهانی و منطقه‌ای هم‌خوانی ندارد.

عبدالقادر پاینده، مسوول بخش آب‌رسانی روستایی این ریاست، به روزنامه ۸صبح می‌گوید که آزمایش‌ها روی آب‌های زیرزمینی در هرات و سایر ولایات زون غرب، نشان‌گر افزایش مواد میکروبی است و در برخی از روستاهای هرات آب‌های آشامیدنی قابل نوشیدن نیست. او تأکید دارد که تغییرات کیمیایی آب قابل نگرانی نیست و تا حدی با معیارهای جهانی برابر است، اما ورود میکروب‌ها به آب‌های زیرزمینی نگران‌کننده است. به دلیل نبود آزمایشگاه مجهز در هرات، بررسی‌های کیمیایی آب‌های زیرزمینی در مرکز کشور انجام می‌شود، اما بررسی‌هایی فزیکی و میکروبی در هرات صورت می‌گیرد.

مقام‌ها در ریاست حوزه دریایی هری‌رود-مرغاب هم از افزایش آلوده‌گی‌ آب‌های زیرزمینی به میکروب‌های گوناگون نگران هستند. عبدالواحد احمدی، مدیر عمومی تنظیم ارقام امور آب این ریاست، در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح از افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی به شدت ابراز نگرانی می‌کند. از دید او، حفر چاه‌های جذبی غیرمعیاری و استفاده نادرست از آب‌ در بخش‌های مختلف، دلیل اصلی افزایش آلوده‌گی آب در هرات است. بر اساس تحقیقات انجام شده، بخش تجارت در هرات بزرگ‌ترین آلوده‌کننده‌ آب‌های زیرزمینی این ولایت است.

پارامترهای فزیکی

پارامترهای کیمیایی

پارامترهای باکتریایی

هدایت برقی

µs/cm

مواد منحل

Mg/L

پی اچ

درجه حرارت

رنگ

بوی

مزه

آرسنیک

µg/L

فلوراید

Mg/L

نایتریت

Mg/L

آهن

Mg/L

ایکولای

No/100

معیار جهانی

۱۰۰۰

۶٫۵ – ۸٫۵

عادی

نورمال

عادی

۵۰

۱٫۵

۵۰

۰٫۳

۸۰۰

۶۰۰

۵۲۰

۳۹۰

۷٫۸

۱۸

۱۹

”

“

نورمال

۰٫۱

۰٫۲

۱۰

۳۰

۱۴۰۰

۷۰۰

۹۱۰

۴۵۵

۱۴۰۰

۱۸

۱۹

”

“

”

“

۰٫۳

۱۵

۲۰

۰٫۰۳

در این جدول مقدار مواد «فزیکی، کیمیایی و میکروبی» آب سنجیده شده است.

آب هرات برای شست‌وشو هم مناسب نیست

یکی از ساکنان هرات که رشته‌ آب‌شناسی و «میکروبیولوژی» آب‌های زیرزمینی را در خارج از کشور آموخته است، از هشت سال به این سو در زمینه‌ آب‌های زیرزمینی پژوهش می‌کند. علی‌احمد رضایی باور دارد که در برخی از مناطق شهری، آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی به حدی رسیده که حتا برای کالاشویی و حمام کردن هم مناسب نیست. او در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید که از چند سال به این سو در آزمایشگاه شخصی‌ خود آب‌های زیرزمینی هرات را بررسی می‌کند و شاهد آلوده شدن آب‌ها است. بر‌اساس یافته‌های این کارشناس آب‌شناسی، افزون بر چاه‌ها، آب شبکه آب‌رسانی هرات نیز آلوده است.

بخشی از آب‌ آشامیدنی شبکه آب‌رسانی هرات از روستای نوین ولسوالی انجیل تأمین می‌شود، اما در سال‌های اخیر به دلیل بی‌توجهی مسوولان و مردم آب‌های این روستا نیز به میکروب‌ها آلوده شده و مواد کیمیایی آن افزایش یافته است.

به درخواست روزنامه ۸صبح، علی‌احمد رضایی، مقداری از آب‌ شبکه‌ آب‌رسانی هرات را آزمایش کرد. این آزمایش نشان می‌دهد که شبکه آب‌رسانی شهری هرات هم به مواد «فزیکی، کیمیایی و باکتریایی» آلوده شده است. بر‌اساس این آزمایش، پارامترهای سه‌گانه آب، با معیارهای جهانی که برای آب پاک در نظر گرفته شده، متفاوت بوده و افزایش مواد حل شده‌ کیمیایی و باکتریایی در آب‌های زیرزمینی به شدت نگران‌کننده است.

برخی آگاهان امور پزشکی نیز از پی‌آمدهای خطرناک آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی در هرات هشدار می‌دهند. داکتر همایون واحدی، متخصص بیماری‌های میکروبی، می‌گوید که باید از منابع آب بهداشتی به گونه درست استفاده شود. از دید او، افزایش مواد میکروبی در آب، می‌تواند موجب بیماری‌های سرطان، جلدی، گوارشی، بیماری گُرده و در نهایت سبب مرگ افراد شود. این آگاه امور پزشکی می‌گوید که افزایش ماده «آرسنیک» که در آب تا حد معمولی وجود دارد، سبب بیماری سرطان می‌شود.

پژوهش‌هایی که این کارشناس آب‌شناسی روی آب‌های زیرزمینی هرات انجام داده، نیز نشان می‌دهد که در برخی مناطق شهری آلوده‌گی آب‌ها به حدی زیاد است که برای شست‌وشوی کالا و حمام کردن هم مناسب نیست و مصرف آن سبب برخی بیماری‌های جلدی خواهد شد.

در این جدول پارامترهای سه‌گانه آب با معیارهای جهانی بررسی شده است.

نوع آزمایش به فارسی	روش آزمایش به انگلیسی	نتیجه آزمایش	معیارهای جهانی	نام لاتین آزمایش‌ها
مجموع مواد حل شده	WTW @ 20 c	۳۹۳	۱۵۰/۳۵۰ Mg/L	«Total Dissolved Solids» TDS
غلظت هایدورجن	ZTech @ 20 c	۶٫۸۰	۶٫۵ – ۹	«Total Dissolved Solids» PH
درجه سختی	EDTA @ 20 C	۱۷۰٫۱	۲۰ – ۱۵۰ PPM	«Total Lard Ness» TH
هدایت برقی	WTW @ 20 c	۷۸۶	۳۰۰ – ۷۰۰ µs	«Electricity Conductivity» EC
تیزابیت	Titration @ 20	عادی	۱۵ – ۳۵	Alkalinity«Methyl Orange» M
شفافیت	HACH @ 20 C	۰٫۱۲	۰٫۰۵ – ۱٫۰	«Nephelometric turbidity» NTU
نمکیات (شوری)	WTW @ 20 c	۰٫۸	۰ – ۱٫۵	«Salinity» SAL
بوی	Seen @ 20 c	غیراعتراضی	غیراعتراضی	Odor
رنگ	Seen @ 20 c	غیراعتراضی	غیراعتراضی	Color
تعامل غلظت آکسیجن	HACH @ 20 C	عادی	۱ – ۲ Mg/L	«Oxidation Reduction Potential»ORP
ثقلت «چگالی»	Pycnometer @20 c	۹۹۲	۹۸۰ – ۱۰۰۰ Mg/L	Density

جدول مقایسه‌‌ آب‌ چاه با آب شبکه‌ آب‌رسانی شهری هرات

نوع آزمایش به زبان فارسی	آب‌ نل شهری	روش آزمایش	آب چاه عمیق	نام لاتین آزمایش
مجموع مواد حل شده	۳۹۳	WTW @ 20 c	۱۱۴۶	«Total Dissolved Solids» TDS
غلظت هایدورجن	۶٫۸۰	ZTech @ 20 c	۶٫۴۹	«Total Dissolved Solids» PH
درجه سختی	۱۷۰٫۱	EDTA @ 20 C	۵۶۱	«Total Lard Ness» TH
هدایت برقی	۷۸۶	WTW @ 20 c	۲۲۹۲	«Electricity Conductivity» EC
تیزابیت	عادی	Titration @ 20	عادی	Alkalinity«Methyl Orange» M
شفافیت	۰٫۱۲	HACH @ 20 C	۰٫۰	«Nephelometric turbidity» NTU
نمکیات (شوری)	۰٫۸	WTW @ 20 c	۱٫۲	«Salinity» SAL
بوی	غیر اعتراضی	Seen @ 20 c	غیراعتراضی	Odor
رنگ	غیر اعتراضی	Seen @ 20 c	غیراعتراضی	Color
تعامل غلظت آکسیجن	عادی	HACH @ 20 C	عادی	«Oxidation Reduction Potential»ORP
ثقلت «چگالی»	۹۹۲	Pycnometer @20 c	۹۹۸٫۵	Density

چرا آب آشامیدنی آلوده شد؟

ریاست آب‌رسانی و کانالازیسیون شهری هرات، دلایل افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی را، نبود شبکه‌ کانال شهری برای عبور فاضلاب، نبود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، استفاده نادرست از منابع آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های جذبی فاضلاب عنوان می‌کند. محمدمتین افضل‌نژاد، معاون آب‌رسانی هرات، در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح می‌گوید که نبود کانال و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در هرات، موجب افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی شده و حفر چاه‌های جذبی در خانه‌های رهایشی و ساختمان‌های تجارتی، آب‌های زیرزمینی را به شدت آلوده کرده است. به گفته او، ریاست عمومی آب‌رسانی افغانستان، برای جلوگیری از آلوده شدن آب‌های زیرزمینی از سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ریاست فاضلاب را در مرکز کشور و ولایات ایجاد کرد و قرار است برای حل مشکلات فاضلاب شهری و جلوگیری از نفوذ فاضلاب به منابع آب‌های زیرزمینی، اقدام شود.

نصیراحمد فضلی، رییس حفاظت محیط زیست هرات، در صحبت با روزنامه ۸صبح با نگرانی از آلوده‌گی زیاد آب آشامیدنی در این ولایت، آن را چالشی بزرگ برای ساکنان هرات و ریاست حفاظت محیط زیست می‌داند. تنها اقدامی که ریاست حفاظت محیط زیست و شهرداری هرات برای مهار آلوده‌گی آب انجام داده‌اند، تشویق مردم به حفر چاه‌های «سپتیک» یا حفاظت شده در برابر چاه‌های جذبی است. باورها بر این است که حفر چاه‌های حفاظت شده، تا حد زیادی مشکل آلوده‌گی آب را کاهش می‌دهد.

در کنار افزایش آلوده‌گی، یکی از موارد نگران‌کننده، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در هرات است. بررسی هفت چاه‌ تحقیقاتی از سوی حوزه دریایی هری‌رود – مرغاب، نشان‌گر کاهش ۳۵ درصدی سطح آب‌های زیرزمینی است.

محمدنسیم فیصل، مدیر عمومی منابع آب‌های زیرزمینی این نهاد، به روزنامه ۸صبح می‌گوید که از سال ۱۳۹۴ خورشیدی چاه‌های تحقیقاتی برای بررسی آب‌های زیرزمینی در هرات و ولسوالی‌های گذره، غوریان، زنده‌جان و کُهسان حفر شده است. او تأکید دارد که نبود کانال شهری عبور فاضلاب، نبود تصفیه‌‌خانه‌های فاضلاب و بی‌توجهی برخی از اداره‌های مسوول در حفظ آب‌های زیرزمینی، موجب افزایش آلوده‌گی این آب‌ها در هرات شده و تلاشی برای کاهش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی انجام نشده است. هرچند کار طراحی شبکه فاضلاب شهری در هرات آغاز شده، اما عملی شدن این طرح نیازمند هزینه‌ هنگفت است. ریاست حفاظت محیط زیست هرات، عامل افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی را حفر خودسرانه و غیرمعیاری چاه‌های جذبی فاضلاب عنوان می‌کند.

مقصر آلوده‌گی آب کیست؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصلی‌ترین آلوده‌‌کننده‌گان آب‌های زیرزمینی در هرات، هتل‌ها، موتر‌شویی‌ها، حمام‌ها، بخش‌های تفریحی، مراکز تجارتی، رستورانت‌ها و منازل رهایشی‌اند. شهرداری هرات، پافشاری دارد که قبل از شروع ساخت‌وسازها، مالکان ساختمان‌های مسکونی و تجارتی باید نقشه‌ ساخت را از این نهاد دریافت کنند و شهرداری از روند ساخت‌وسازها نظارت ‌کند. نجیب‌الله حبیبی، سخنگوی شهرداری هرات، به روزنامه ۸صبح می‌گوید که برای این اداره هم آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی نگران‌کننده است.

ادعاهایی وجود دارد که شهرداری هرات با دریافت پول، مجوز احداث ساختمان‌ها را می‌دهد و از روند ساخت نظارت نمی‌کند، اما شهرداری این اتهام را رد کرده و از تلاش برای نظارت از روند ساخت‌وساز و حفر چاه‌های محافظتی سخن می‌گوید.

فعالان مدنی هرات، شهرداری و شهرسازی را متهم به کم‌کاری در نظارت از ساخت‌وسازها می‌کنند. سیداشرف سادات، فعال مدنی در هرات، به روزنامه ۸صبح می‌گوید که ریاست‌های شهرداری و شهرسازی در نظارت از ساخت‌وسازها کم‌کاری کرده و در بدل دریافت پول، به مالکان ساختمان‌ها مجوز ساخت می‌دهند. این کنش‌گر مدنی، از افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی به شدت نگران است و پافشاری دارد که نهادهای مسوول مقصر اصلی افزایش آلوده‌‌گی‌ آب هستند و در جریان سال‌های گذشته، وظایف‌شان را در نظارت از ساخت‌وسازها انجام نداده‌اند.

در هرات اجازه‌نامه برای حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی، از سوی ریاست حوزه دریایی صادر می‌شود و شهرداری باید از روند کندن‌کاری چاه نظارت کند و مالکان ساختمان‌ها را به حفر چاه‌های حفاظت شده مکلف سازد. طی سال‌های اخیر با افزایش سرسام‌آور نفوس و گسترش فضای شهری در ولایت هرات، بیم آن می‌رود که در آینده‌ نه چندان دور، مشکل آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی به معضلی بزرگ بدل شود که حکومت توان مهارش را نداشته باشد. افزون بر نهادهای دولتی که مسوولیت رسیده‌گی به آلوده‌گی آب را دارند، مردم هم باید برای جلوگیری از افزایش آلوده‌گی آب‌های زیرزمینی، چاه‌های محافظت شده را برای فاضلاب ساختمان‌های رهایشی و تجارتی حفر کنند. کارشناسان آب‌ نگران کاهش سطح آب در هرات و آلوده‌گی آن هستند و هشدار می‌دهند که برای مهار این مشکل، مردم و مسوولان باید در کنار هم دست به کار شوند و پیش از آن‌که دیر شود، روند افزایش آلوده‌گی آب‌های آشامیدنی را مهار کنند.