از استانبول به کابل؛ علی‌ارغون چینار چگونه عاشق افغانستان شد؟
محمدحسین نیک‌خواه
به دیدار مردی رفتم که از چند سال به این‌سو در بخش‌های فرهنگی، توسعه‌ای، معارف، صحت و مرمت بناهای تاریخی در افغانستان فعالیت دارد. او در شهر استانبول کشور ترکیه زاده شد و ۱۵ سال پیش برای اولین بار به افغانستان آمد. یک هفته در کابل ماند و حضورش در این شهر را «فراموش نشدنی» توصیف می‌کند. مردی که در کنار تاریخ، زبان فارسی را در ترکیه آموخت و افزون بر صحبت کردنِ زبان فارسی، کتابی هم به این زبان نوشت که در ایران چاپ و نشر شد. آقای چینار، خاطرات خوشی از نخستین سفرش به افغانستان داشت و پس از آن چند بار دیگر به کابل و هرات سفر کرد.
در دفتر کارش که روی میزها و داخل قفسه‌هایش پر از کتاب بود، به گرمی از من استقبال کرد. قرار بود گفت‌وگوی ما حدود ۲۰ دقیقه باشد، اما روایت قصه‌های کابل و بازدید از مکان‌های تاریخی و فرهنگی هرات، حدود یک ساعت زمان گرفت. ابتدا علی‌ارغون چینار، از تجربه آشنایی با افغانستان برایم قصه کرد؛ زمانی که جوان بود و تحولات سیاسی افغانستان در سرخط رسانه‌های جهان قرار داشت. در آن زمان جوانان و دانشجویان ترکیه رویدادهای افغانستان را دنبال می‌کردند و نام این کشور برای‌شان آشنا بود.
سال‌ها بعد وقتی حکومت طالبان سقوط کرد و نظام جدید روی کار آمد، او تصمیم گرفت به افغانستان سفر کند؛ اما سفر به افغانستان آسان نبود و شهروندان خارجی به دلیل جنگ و ناامنی، جرات نمی‌کردند به این کشور سفر کنند. علی‌ارغون چینار، به سفارت افغانستان در ترکیه رفت، اما نگرانی‌اش این بود که شاید برایش ویزه ندهند. در سفارت، با یکی از مقام‌های ارشد به زبان فارسی صحبت کرد، همین امر سبب شد که در مدت نیم ساعت برایش «ویزه فوری» صادر کنند.
آقای چینار، به یکی از دوستانش در کابل تماس گرفت و او به استقبالش در فرودگاه کابل آمد. در خیابان‌های کابل قدم زد و نشانی کتاب‌فروشی‌ها را سراغ گرفت. در میان ده‌ها جلد کتاب، کتابی را به قیمت ۴۰۰ دالر امریکایی خرید. در جست‌وجوی خرید کتاب، با مردی آشنا شد که میان کتاب‌خوان‌ها و فرهنگیان افغانستان شهره بود؛ به دیدار حیدری وجودی رفت. استاد وجودی با دستان لرزانش، نام چند کتاب را روی کاغذی نوشت تا علی‌ارغون چینار، از بازار کابل خریداری کند.
وقتی از کابل به سوی استانبول حرکت می‌کرد، ده‌ها جلد کتاب با خود داشت و باید برای آن «اضافه‌بار» پرداخت می‌کرد، اما مأموران شرکت هوایی وقتی متوجه شدند او شهروند افغانستان نیست و از ترکیه آمده است، پول اضافه‌بار کتاب را دریافت نکردند. پس از چند بار رفت‌وآمد به افغانستان و سفر به شهرهای کابل، هرات و مزار شریف، علی‌ارغون چینار در سال ۲۰۱۵ میلادی برای انجام یک مأموریت رسمی راهی افغانستان شد. چندی بعد دفتر آژانس انسجام و همکاری جمهوری ترکیه (تیکا)، در هرات گشایش یافت و ریاست این نهاد به او واگذار شد.
علی‌ارغون چینار، از سال ۲۰۱۷ میلادی تاکنون از طریق این نهاد فعالیت‌هایی در بخش‌های فرهنگی، هنری، مرمت آثار باستانی، چاپ کتاب، زمینه‌سازی سفرهای علمی و فرهنگی برای فرهنگیان هرات و کارهایی در بخش‌های توسعه‌ای، صحت و معارف انجام داده است. برگزاری برنامه‌های فرهنگی و نمایشگاه‌های فرهنگی – هنری، نمایشگاه عکس و آثار خطاطی و خوش‌نویسی، بخشی از فعالیت‌هایش در هرات است. افزون بر این دفتر تیکا شش جلد کتاب از نویسنده‌گان هراتی چاپ کرده است.
مرمت برخی بناهای تاریخی از جمله مسجد امیر علی‌شیر نوایی در مقبره خواجه عبدالله انصاری، مزار مولانا جامی و مزار شیخ فخرالدین رازی در هرات، نمونه‌ای از فعالیت‌های فرهنگی آقای چینار از طریق دفتر تیکا در هرات به شمار می‌رود. از دید او، فعالیت‌های فرهنگی کشور ترکیه در افغانستان، هدیه‌ای برای نسل آینده این کشور است و سال‌ها بعد نسل‌های آینده ارزش و اهمیت پاسداری از داشته‌های فرهنگی را درک خواهند کرد، هرچند در افغانستان کم‌تر به مسایل فرهنگی توجه می‌شود.
سال‌ها پس از آشنایی علی‌ارغون چینار، با استاد حیدری وجودی، او سال گذشته مراسمی برای تجلیل از فعالیت‌های فرهنگی استاد در هرات برگزار کرد و حیدری وجودی آخرین بار پیش از وفاتش به این شهر سفر کرد. آقای چینار، از حضور کم‌رنگ و کم‌توجهی مقام‌های حکومتی به مسایل علمی و فرهنگی گلایه دارد و روایت می‌کند که در مراسم تجلیل از حیدری وجودی، شمار زیادی از فرهنگیان و دوست‌داران استاد حاضر شدند، اما مقام‌های حکومتی حضور کم‌رنگی داشتند و پس از وفات استاد، اعلامیه صادر کردند.
چندی پیش ثبت جهانی هنر مینیاتور به عنوان میراث مشترک کشورهای ایران، ترکیه، آذربایجان و اوزبیکستان، واکنش‌های زیادی در افغانستان داشت. از آقای چینار پرسیدم نظرش در مورد پیوند افغانستان با هنر مینیاتور چیست، پاسخش صریح و شفاف بود. برایم گفت که از دید شخصی‌اش، باید نام افغانستان هم به عنوان میراث‌دار هنر مینیاتور ثبت جهانی شود، اما حکومت و فرهنگیان افغانستان به جای برخورد احساسی با این مساله، باید اسناد و مدارکی که نشان‌گر پیوند هنر مینیاتور با این کشور است را به «یونسکو» ارایه کنند.
او مثالی از ثبت یک بازی ملی ترکیه برایم روایت کرد که یونان قصد داشت آن را به نام خود ثبت کند، اما حکومت و فرهنگیان ترکیه با ارایه اسناد حقوقی به یونسکو، اجازه ندادند بازی به نام یونان ثبت شود و حق‌شان پای‌مال گردد. اول مارچ، صدمین سال‌گرد آغاز روابط دیپلماتیک میان افغانستان و ترکیه است، اما از دید آقای چینار، روابط افغانستان و ترکیه سال‌ها پیش از این برقرار شد و مردم دو کشور احترام ویژه به هم‌دیگر دارند و باید روابط حکومت‌ها نیز گسترش پیدا کند.
علی‌ارغون چینار که در اولین سفرش به کابل عاشق افغانستان شد، عقیده دارد که اگر در این کشور صلح تأمین شود و جنگ به پایان برسد، شرایط برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی – هنری فراهم می‌شود و گردش‌گران از سراسر جهان می‌توانند برای سیاحت و تفریح به افغانستان سفر کنند و او آرزوی دیدن چنین روزی را دارد.
