یافته‌های کمیسیون حقوق بشر؛ سرباز‌گیری از کودکان در جنگ افزایش یافته است
عبدالاحمد حسینی
بررسی‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر از وضعیت حقوق بشری کودکان افغانستان در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که علی‌رغم برداشتن گام‌های موثر برای بهبود وضعیت کودکان، هنوز هم چالش‌های جدی فراروی این کودکان وجود دارد. براساس این بررسی‌ها، هنوز هم از کودکان در صفوف جنگ توسط نیروهای امنیتی و گروه‌های مسلح مخالف به وضوح استفاده می‌شود. به همین ترتیب این بررسی‌ها نشان می‌دهد که هنوز هم کودکان مورد انواع آزار و اذیت قرار می‌گیرند و از حقوق اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی‌شان محروم‌اند. با این حال کمیسیون مستقل حقوق بشر از حکومت خواسته است که براساس قوانین ملی و بین‌المللی شرایط زنده‌گی کودکان را بهبود بخشد و زمینه را برای تحقق حقوق کودکان فراهم کند.
کمیسیون مستقل حقوق بشر روز سه‌شنبه، پنجم حوت، نتیجه بررسی‌هایش از «وضعیت حقوق بشری کودکان در سال ۱۳۹۹» را همه‌گانی کرد. در این بررسی با پنج هزار و ۳۱۸ کودک که شامل سه هزار و ۸۰۷ پسر و یک هزار و ۵۰۹ دختر می‌شوند، در ۲۸ ولایت کشور مصاحبه کرده است. از میان کودکان شامل تحقیق یک هزار تن (۱۹٫۳ درصد) آنان بین سنین هفت تا ۱۱ و چهار هزار و ۲۹۴ تن (۸۰٫۷ درصد) آنان بین سنین ۱۲ تا ۱۸ بوده‌اند. هم‌چنان طبق معلومات این کمیسیون ۱۵٫۷ درصد از مصاحبه‌شونده‌گان را کودکانی از خانواده‌های بی‌جا شده‌گان، ۳۷٫۴ درصد را کودکانی از خانواده‌های عودت‌کننده‌گان و ۴۶٫۹ درصد را سایر کودکان تشکیل داده‌اند. به همین ترتیب این کمیسیون گفته است که ۸۳٫۸ درصد کودکان مصاحبه شونده در خانه‌ها و با اعضای خانواده خود زنده‌گی می‌کردند و ۱۶٫۲ درصد دیگر آنان در خارج از خانه و در مراکز اصلاح و تربیت کودکان بوده‌اند.
فعالیت ۷۶ درصد کودکان در صفوف گروه‌های مخالف مسلح دولت
با این حال بررسی کمیسیون مستقل حقوق بشر از وضعیت کودکان در سال جاری نشان می‌دهد که حقوق مدنی و سیاسی کودکان با چالش‌هایی مواجه بوده است. طبق این بررسی، کودکان در جریان امسال بر خلاف قوانین ملی و بین‌المللی در سنگرهای جنگ استخدام شده‌اند. آمارهای به ثبت رسیده در کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که در سال جاری ۱۲۶ کودک در صفوف نیروهای مسلح دولتی و گروه‌های مخالف دولت فعالیت داشته‌اند. از این میان ۹۶ کودک که شامل ۷۶٫۲ درصد می‌شوند، در صفوف نیروهای غیردولتی شامل گروه‌های مسلح مخالف دولت فعالیت داشته‌اند. معلومات این کمیسیون نشان می‌دهد که تنها ۲۰ کودک که ۱۶٫۹ درصد را تشکیل می‌دهند، در صفوف نیروهای امنیتی کشور حضور داشته‌اند. این کمیسیون تصریح کرده است که این تعداد شامل کل کودکان فعال در صفوف گروه‌های مسلح نمی‌شوند و محتمل است که کودکان بیش‌تر در صفوف جنگ حضور داشته باشند. با این حال این آمار در مقایسه با سال گذشته، افزایش را نشان می‌دهد. طبق معلومات این کمیسیون در سال گذشته ۹۰ کودک در صفوف گروه‌های مسلح فعالیت داشته‌اند. بر این اساس میزان حضور کودکان در صفوف گروه‌های مسلح مخالف نسبت به سال ۱۳۹۸، ۲۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد. به همین ترتیب در گزارش کمیسیون مستقل حقوق بشر آمده است که علاوه بر کودکان شامل در صفوف جنگ، ۱۳ کودک دیگر به عنوان کارگر در قطعات نظامی و امنیتی دولتی و پوسته‌های مخالف دولت مصرف بوده‌اند.
این کودکان در حالی در صفوف جنگ به خدمت گرفته شده‌اند که قانون افغانستان و کنوانسیون‌های چهارگانه جینوا استخدام کودکان در گروه‌ها و نهادهای مسلح را منع کرده است.
در کنار این، معلومات کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که علاوه بر مسلح بودن کودکان درگیر منازعات، آن‌ها قربانی این منازعات نیز هستند. طبق این معلومات در سال جاری به تعداد دو هزار و ۱۹ کودک در درگیری‌های مسلحانه کشته و زخمی شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که میزان قربانیان کودک در مقایسه با سال گذشته نسبت به کل تلفات غیرنظامیان ۱٫۲ درصد و نسبت به تعداد تلفات کودکان ۲۵٫۱ درصد کاهش داشته است.
با آن هم کمیسیون مستقل حقوق بشر از تلفات کودکان در منازعات مسلحانه ابراز نگرانی کرده است. این کمیسیون گفته است که براساس اعلامیه جهانی حقوق کودک و قانون اساسی کشور، دولت افغانستان مکلف است که از کودکان حمایت و امنیت آنان را تأمین کند.
۳۶ درصد خشونت توسط پولیس صورت گرفته است
بررسی کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که رقم قربانی کودکان خشونت در سال ۱۳۹۹ افزایش داشته است. براساس معلومات این کمیسیون، در سال جاری از مجموع پنج هزار و ۳۱۸ کودک، یک هزار و ۳۹۱ تن آنان مورد خشونت قرار گرفته‌اند. این در حالی است که در سال گذشته از مجموع پنج هزار و ۲۴۸ کودک، ۵۳۵ تن آنان مورد خشونت قرار گرفته بودند. مقایسه این دو آمار نشان می‌دهد که میزان خشونت در برابر کودکان نسبت به سال گذشته ۱۶ درصد افزایش یافته است. این خشونت‌ها شامل خشونت‌های روانی، فزیکی، اقتصادی، جنسی و سایر خشونت‌ها بوده است.
براساس یافته‌های این کمیسیون، از میان ۳۴ کودک که قربانی خشونت‌ها شده‌اند، ۱۶ مورد آن قربانی تجاوز جنسی، چهار مورد قربانی اجبار به فحشا، دو مورد قربانی اجبار به فعل لواط، هفت مورد قربانی آزار و اذیت جنسی، چهار مورد اجبار به روابط زن‌وشوهری خلاف میل‌شان و یک مورد قربانی بارداری اجباری بوده است. به همین ترتیب از مجموع خشونت‌های فزیکی، یازده مورد قتل به شمول سه مورد قتل ناموسی، دو مورد آتش زدن، دو مورد قطع اعضای بدن، هفت مورد ضرب‌وجرح، یک مورد اجبار به استفاده مواد مخدر، سه مورد وادار به کار اجباری و ۱۱۷ مورد لت‌وکوب به ثبت رسیده است.
در گزارش آمده است که از مجموع ۶۲۸ کودک قربانی خشونت‌های لفظی و روانی، نُه مورد اتهام، پنج مورد مجبور به انزوا، دو مورد توهین، ۱۲ مورد تهدید به طلاق و اخراج از منزل، پنج مورد تهدید به قتل و ۷۴ مورد تحقیر به ثبت رسیده است. این کمیسیون گفته است که ۵۲۱ مورد دیگر که ۸۳ درصد را شامل می‌شود، نوعیت خشونت را معین نکرده‌اند. در کنار این، از میان ۴۴ کودک که قربانی خشونت‌های اقتصادی شده‌اند، ۳۶ مورد از نفقه، پنج مورد از دریافت مهریه، دو مورد از حق تصرف در اموال شخصی و یک مورد از حق تصرف در ارث محروم شده‌اند.
با این حال معلومات کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که ۳۶٫۷ درصد کودکان از سوی افراد وابسته به پولیس، ۱۷٫۳ درصد از سوی اعضای خانواده‌های‌شان، هشت درصد از سوی صاحبان کارشان، ۵٫۸ درصد از سوی آموزگاران‌شان و چهار درصد از سوی سایر کودکان مورد خشونت قرار گرفته‌اند. ۳۹۴ کودک دیگر که ۲۸ درصد کودکان را شامل می‌شوند، از سایر افراد به عنوان عامل خشونت علیه خودشان نام برده‌اند.
محرومیت ۴۵ درصدی کودکان از گرفتن سند تابعیت
از سوی دیگر معلومات کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که از میان پنج هزار و ۳۱۸ کودک، دو هزار و ۸۷۴ تن آنان که ۵۴٫۸ درصد را تشکیل می‌دهند، تذکره داشته و دو هزار و ۳۶۷ تن آنان که ۴۵٫۲ درصد را شامل می‌شوند، تذکره نداشته‌اند. هم‌چنان ۱۷ تن دیگر در این مورد معلومات نداده‌اند. در گزارش این کمیسیون تصریح شده، از میان کسانی که تأیید کرده‌اند تذکره تابعیت ندارند، ۶۷ تن آنان در پرورشگاه‌ها زنده‌گی می‌کرده‌اند. این کودکان در مصاحبه توضیح داده‌اند که به دلیل روشن نبودن هویت والدین‌شان، نمی‌توانند تذکره دریافت کنند و عملاً از دسترسی به این حق محروم‌اند.
یافته‌های نظارتی کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که کودکان تحت حجز در مراکز اصلاح و تربیت نشان داده است که از میان ۵۹۸ کودک، ۱۱۲ تن آنان ادعای شکنجه و بدرفتاری علیه‌شان را در دور توقیف تایید کرده‌اند. هم‌چنین ۲۰۰ کودک دیگر گفته‌اند که بیش از مدت معینه در توقیف به سر برده‌اند و ۲۸۶ کودک تحت حجز از موارد نقض حقوق بشری‌شان چیزی نگفته‌اند.
گفتنی است که میزان بدرفتاری یا ادعای شکنجه کودکان در سال جاری نسبت به سال گذشته که در آن بیش از ۱۰۰ تن از میان ۵۹۱ کودک مدعی بدرفتاری از سوی مسوولان شده بودند، ۱٫۶ درصد افزایش داشته است.
۵۷ درصد کودکان از رفتن به مکتب محروم‌اند
کمیسیون مستقل حقوق بشر گفته است که از مجموع کودکان شامل تحقیق، چهار تن آنان زیر سن هفت سال بوده و سن سه تن دیگرشان نامعلوم بوده است؛ به این معنا که ۹۹٫۹ درصد کودکان مصاحبه شونده بالای هفت سال و واجد شرایط رفتن به مکتب بوده‌اند. در این تحقیق یک هزار و ۹۶۲ کودک که ۳۶٫۹ درصد را شامل می‌شوند، به مکتب می‌روند. سه هزار و ۳۹ تن باقی‌مانده که ۵۷٫۲ درصد را شامل می‌شوند، به دلایل گوناگون از رفتن به مکتب باز مانده‌اند.
مقایسه آمار ارایه شده از سوی کمیسیون نشان می‌دهد که میزان کودکان محروم از مکتب ۶٫۵ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که در سال گذشته ۵۰ درصد کودکان از رفتن به مکتب محروم بوده‌اند.
براساس معلومات این گزارش، ۱۴۵ کودک که به مکتب نمی‌رفته‌اند، دلیل نرفتن به مکتب را دیدگاه منفی نسبت به مکتب عنوان کرده‌اند. به همین ترتیب ۲۵۱ کودک ناامنی، یک هزار و ۶۳۳ کودک مصروفیت کاری، ۷۳ کودک دوری راه، ۳۱ کودک بسته بودن یا نبودن مکتب، ۷۴۵ کودک مشکلات اقتصادی، ۱۴۷ کودک مخالفت خانواده و ۱۴ کودک نبود تسهیلات را عامل نرفتن به مکتب گفته‌اند.
بررسی‌های این کمیسیون از دسترسی کودکان به صحت نشان می‌دهد که ۷۰ درصد کودکان در هنگام مریضی به داکتر مراجعه کرده و ۳۰ درصد دیگر گفته‌اند که هنگام مریضی به داکتر مراجعه نمی‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که در سال جاری میزان دسترسی کودکان به صحت کاهش یافته است. با این حال کودکانی که هنگام بیماری به داکتر مراجعه نمی‌کنند، دلیل آن را دوری راه، نبود دارو در کلینیک‌ها و شفاخانه‌ها، بلند بودن فیس داکتر، نبود داکتر زن و اجازه ندادن فامیل عنوان کرده‌اند.
به همین ترتیب یافته‌های تحقیقی این گزارش از وضعیت شغلی کودکان نشان می‌دهد که نزدیک به ۶۰ درصد کودکان کار می‌کنند و تنها ۳۳ درصد آنان کار نمی‌کنند. براساس معلومات این گزارش، کودکان کارگر در شغل‌های مختلف از جمله جمع‌آوری زباله، حمالی، دست‌فروشی، خشت‌پزی، کار ساختمانی، خیاطی، قالین‌بافی، موتر‌شویی، کارگری خانه، کارگری رستورانت، کار در کارخانه صنعتی، گدایی، دهقانی، کارگری حمام و کار در پوسته‌های نظامی مصروف‌اند.
با این حال کمیسیون مستقل حقوق بشر از حکومت خواسته است که از حقوق کودکان حمایت و از روند استخدام کودکان در گروه‌های مسلح جلوگیری کند.
این کمیسیون هم‌چنان گفته است که پس از بررسی و ثبت ۱۷۴ قضیه که در آن نقض حقوق بشری کودکان شناسایی شده، اقدامات عملی روی دست گرفته است. به گفته این کمیسیون، این اقدامات شامل دادخواهی برای تامین عدالت، نظارت و پی‌گری حقوقی، مشوره‌دهی حقوقی و اجرای پروژه‌های تحقیقی بوده است.
