پی‌آمد‌های شیوع ویروس کرونا در سکتور زراعت افغانستان
شا‌جهان صادقی، عضو تحقیقاتی مسایل مربوط اقتصاد و زراعت دانشگاه ملی هنکیانگ، کوریای جنوبی
با پدید آمدن بیماری همه‌گیر کرونا، برخی کشورهای صادرکننده غذا از ترس بروز اختلال در تولید فصل آینده‌شان، جلو صادرات محصولات زراعتی‌شان را گرفته‌اند؛ به خاطری که اختلال در سیستم توزیع کالا، تأمین مواد غذایی و کالاهای اساسی دچار اختلال و افزایش قیمت خواهد شد. کسب‌وکارهای بسیار زیادی با پدید آمدن بیماری همه‌گیر کرونا در سطح جهانی تحت تأثیر قرار گرفته و اقتصاد خرد و کلان دچار افت شدیدی شده است.
یکی از بخش‌‌های مهم صنعت که کرونا آن را متأثر کرده، سکتور زراعت است و بخش زراعت به دلیل تامین امنیت غذایی و تامین معیشت بخشی از جمعیت کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم از اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد کشور‌مان برخوردار است. شناخت پیآمدها و آماده شدن فعال در قبال آن‌ها، یکی از راه‌های مهم برای کاستن از نگرانی و استرس در خصوص بحران‌ها است. کرونا اتفاقی منفی برای اقتصاد اکثر کشورهای دنیا است و اغلب مشکلات ایجاد‌شده یا قابل پیش‌بینی آن در افغانستان مشابه دیگر کشورهای جهان است. اما به سبب مدت زمان چند‌ماهه از شیوع این بیماری در جهان و بیش‌تر از دو ماهه آن در افغانستان، زمان اظهار نظر قطعی درباره آثار و خسارت‌های احتمالی این بیماری کافی نیست. در شرایطی که این بخش با مشکلات و چالش‌های اساسی مانند کمبود سرمایه‌گذاری، پایین بودن سودمندی، نبود بازار و تولید مواجه است، بر شدت آسیب‌پذیری این سکتور افزوده است؛ چنان‌چه نگرانی‌های جدی درباره وضعیت زراعتی در سطح جهان وجود دارد. سازمان خوراکی و زراعتی سازمان ملل متحد (FAO) در آخرین گزارش خود هشدار داده که تأثیرات کامل بیماری کووید-۱۹ بر امنیت غذایی و سیستمهای غذایی و زراعتی در حال آشکار شدن است و شیوع آن، میتواند تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر تمامی افراد دخیل در سراسر زنجیره تأمین غذا داشته باشد. این هشدار خیلی جدی است و این روز‌ها حرف‌های مهمی در خصوص غذا زده می‌شود و سازمان‌های بین‌المللی پیش‌بینی‌هایی درباره کالاهای غذایی دارند که سخنان ساده‌ای نیست و سکتور‌های مربوطه‌مان باید این مباحث را به موضوع اصلی خود تبدیل کنند. علاوه بر ضرورت توجه دو چندان دولت‌مردان‌مان به تأثیر به سزای تحقق خودکفایی سکتور زراعت در تحقق استقلال سیاسی و اقتصادی کشورها، میتوان با ربط این موضوع به کشور، پیآمدها و چگونه‌گی تقویت بسترهای هوشمندسازی زنجیره تأمین، امنیت غذایی و توزیع را به عنوان یکی از ضرورت‌ها معرفی کرد تا بخش زراعت کشور‌مان در شرایط اضطرار قابلیت انعطاف بیش‌تری پیدا کرده و در شرایط عادی نیز با سرعت بیش‌تری رشد کند.
پی‌آمد‌های احتمالی کرونا در زراعت افغانستان
۱- فاسد شدن اغلب تولیدات زراعتی: فاسد شدن اغلب تولیدات زراعتی به ویژه سبزیجات و محصولات گلخانهای و کاهش خریداران به دلیل شرایط پیش‌آمده موجب به فروش نرفتن یا اتلاف آن‌ها شده است.
۲- کاهش تولید: با ماندن در خانه پس از شیوع کرونا، رها کردن شغل به دلیل ترس از مبتلا شدن به بیماری یا اعمال قرنطینه عرضه نیروی کار کاهش یافته است. در صورت طولانی شدن بحران کرونا، تولید بخشی از محصولات زراعتی مانند تولید گل‌های زینتی غیرضروری تلقی شده و با کاهش شدید تولید مواجه خواهند شد. هم‌چنین با خانه‌نشین شدن مردم و بالطبع با تغییر در الگوی مصرف، تولید بخش قابل توجهی از تولیدات صنایع غذایی مانند کنسرو، الویه و… با کاهش مواجه خواهد شد. لذا تولید در بخش زراعتی و به ویژه خدمات مرتبط (در زنجیره عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) و صنایع تبدیلی کاهش می‌یابد.
۳- کرونا و موج بی‌کاری کارگران فصلی: با توجه به این‌که در افغانستان از نیروی کار محلی استفاده می‌شود، کمبود نیروی کار کم‌تر در افغانستان بروز خواهد کرد، اما شاید مهم‌ترین مشکلاتی که میتوان انتظار داشت، توزیع نامتناسب نهاده‌های زراعتی و بازاریابی محصولات باشد که شامل عدم دسترسی یکسان به بذر، کود کیمیایی، آفت‌کش‌ها و سایر نهادهها می‌شود و میتواند تولید محصولات زراعتی را محدود کرده و محصولات موجود را با افزایش قیمت مواجه کند. از طرفی اثرات اقتصادی مهمی در خانواده‌های روستایی و اقتصاد ملی زراعتی در پی داشته باشد. قسمی که فعلاً توجه دولت و بخش خصوصی که البته به درستی در زمان شیوع کرونا معطوف به اختصاص امکانات لوژیستیکی و تأمین نهادهها به سوی تولید محصولات بهداشتی رفته به ناچار حمل‌و‌نقل و تولیدزراعت را نیز متأثر می‌کند. ممانعت‌‌های جاده‌‌‌ای و به سر بردن شهر‌ها در قرنطین برای حمل‌و‌نقل نهادهها و محصولات در بخش‌‌های مختلف کشور به خصوص در روستاها، میتواند تولید توزیع و بازار‌رسانی محصولات زراعتی را دچار اختلال کرده و همین مسأله بر روی قیمت نهایی محصولات تأثیر داشته باشد.
در مورد محصولات صادراتی نیز این موارد صادق بوده و محدودیت‌‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی میتواند میزان صادرات و واردات محصولات زراعتی را در این باره کاهش دهد.
راهکار مقابله با پی‌آمد‌های کرونا در سکتور زراعت
کار کردن روی فن‌آوری‌های دنیای زراعتی
در این قسمت پیشنهاد من استفاده از بلاکچین، یکی از تکنولوژیهای محبوب سال‌های اخیر است. بلاکچین (BlockChain) نه یک شرکت است و نه یک برنامه خاص، بلکه یک فناوری متن باز است که با روشی کاملا جدید مجموعه‌ای از داده‌ها را در انترنت، بدون این‌که شخص یا شرکت واحدی کنترلی روی آن داشته باشد، مدیریت می‌کند. با وجود این‌که اکثر مردم بلاکچین را با کاربردهای آن در تولید ارزهای الکترونیکی می‌شناسند، اما دنیای زراعت نیز در حال بهره‌گیری از این فناوری است. به طور مثال، شرکتLouis Dreyfus ، یکی از شرکت‌‌های چندملیتی بازرگانی، تاکنون توانسته ۶۰۰ هزار تن محصول زراعتی (شامل سویا) را با استفاده از این فناوری و در سال ۲۰۱۷ در کشور چین به فروش رسانده است.
این فناوری میتواند از تمرکزگرایی تجاری در کشورهای دارای انحصار جلوگیری کرده و قراردادهایی با منفعت مناسب را در هر جایی از جهان طرح‌ریزی کند.
یکی از راهکارهای این روش، پی‌گیری معاملات مربوط به زراعت و زنجیره تولید است. از این طریق میتوان مقدار فروش محصولات زراعتی را در مکان‌های مختلف به دست آورده و بهترین برنامه کشت تا برداشت را برای هر ناحیه جغرافیایی ارایه داد تا با بهترین قیمت و بالاترین کیفیت به نزدیک‌ترین بازار ارایه شود. شعار کاربران این فناوری چنین است: «هیچ باری روی زمین نمی‌ماند؛ تمام محصولات در هر زمانی در دسترس‌اند».
انحصار غذا در تمام کشورهای جهان تهدیدی است که همواره اقتصاد کشورهایی که به دنبال تحقق استقلال سیاسی و خود‌کفا شدن هستند را تهدید می‌کند و با ظهور ویروس همه‌گیر کرونا بیش‌تر خود را نشان داده است. روی هم رفته یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که برای جلوگیری از پی‌آمد‌های این پدیده پیشنهاد می‌کنم، هوشمندسازی زنجیره تأمین و تولید در زراعت است. از همین خاطر توجه به تکنولوژیهای نگهداری طولانی‌مدت محصولات زراعتی، توزیع هوشمند نهادهها و محصولات زراعتی و هم‌چنین گسترش تولیدات گلخانهای و خارج از فصل مد نظر قرار می‌‌گیرند.
سخن آخر: هوشمندسازی زنجیره کشاورزی، ارتقای سیستمهای نگهدارنده طولانی‌مدت محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی و توجه به تولیدات گلخانهای خارج از فصل، چه در شرایط عادی و چه در شرایط اضطرار، یک راهکار به صرفه و تکنیکی است که میتواند تضمین‌کننده توسعه تولید پایدار، امنیت غذایی و متعادل‌کننده اقتصاد بخش زراعتی باشد. در شرایط عادی این راه حل میتواند کاهش ضایعات غذایی، افزایش سودمندی تولید، توزیع و مصرف، امکان ارایه نوآوری در زنجیره و بسیاری نتایج مثبت دیگر را در پی داشته باشد؛ اما در چنین شرایط اضطراری به نظر می‌رسد که میتوان با راه حل یاد شده تأثیر اقتصادی چنین بلایایی را کم‌تر ساخت.
