دسته: دیدگاه و یادداشت

مرد لاغر‌اندام ۲۶ ساله با چهره‌ی غم‌انگیز در لباس سفید و کلاه دست‌باف جگری رنگش ممکن به عنوان رهبر در حال ظهور میلیون‌ها پشتون و صدای محرومیت و نارضایتی این اقلیت قبیله‌ای مناسب به نظر نیاید؛ محرومیتی که از جریان سال‌های جنگ سرد در کشور همسایه‌ی افغانستان از یک نسل پیش بر آن‌ها انباشته شده است.

بلند شدن صدا‌ی مردم مبنی بر با این که گویا به دلیل اعتماد نداشتن به نظام و صحت برگزاری انتخابات در این پروسه شرکت نمی‌کنیم، نمی‌کنند، نباید بکنند و از این دست حرف‌ها، نشان می‌دهد که ملتی به عظمت مردم افغانستان دیگر بازی را برای زنده‌گی باخته است و برنده‌ی میدان ناهنجاری‌هایی چون فساد، جنگ، قاچاق و… است که که دیگر جایی برای مبارزه و نفس کشیدن مردم باقی نگذاشته است. این حقیقت را قبول می‌کنیم که در پروسه‌های گذشتهی انتخاباتی، آرای مردم غارت شده، با سرنوشت‌شان تجارت صورت گرفت و انگشت‌های‌شان برای انتخاب نماینده و یا زعیم‌شان قطع شد، سرانجام هم نتیجه همان شد که برای سه دور و بیش از یک دهه، تجربه‌ی تلخی به سراغ مردم آمد تا این که این ملت بزرگ حالا ناکامی خود را در اشتراک نکردن به پروسه‌ی انتخابات جشن می‌گیرند.

آموزش عالی از آغاز ظهور نخستین نهادهای آموزشی در یونان قدیم و در اروپا و جهان اسلام قرون وسطی به نحوی با آزادی  بیان و تحقیق آغاز شد. فلاسفه‌ی بزرگی چون سقراط، افلاطون و ارسطو در یونان قدیم (حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح)، شاعران بزرگ آزاداندیشی چون خیام، مولانا ۱ و حافظ در قرون ۱۲ و ۱۳ و۱۴ میلادی در خراسان و ساینس‌دان‌هایی چون ابن سینا، نیوتن و گالیلیه با اتکا به ابتکار و آزادی اندیشه‌ی خود به کشف حقایق بزرگ علمی نایل شدند. همه‌ی ای‌ها به گونه‌ی خاصی سنت‌شکن بودند. در تفکر این متفکرین بزرگ آزادی بیان یا آزادی تحقیق به صورت واضح مشاهده می‌شود. می‌توان ادعا کرد که شاید ریشه‌های آزادی اکادمیک از این‌جا رشد کرده باشد.

بازی پیچیده‌ی دستگاه استخباراتی امریکا، باتلاق شوروی، تجارت پاکستان و آنچه به عنوان جهاد افغانستان نامیده می‌شد، پس از سالیان متمادی جنگ و ویرانی در سال ۱۳۷۱ به پیروزی رسید و نیروهای شوروی در نتیجه‌ی قرارداد ژنو از افغانستان خارج شدند. اسناد زیادی از دوران جهاد از جمله کتاب جنگ اشباح به روشنی پرده از واقعیت‌های بزرگ و دردناک آن زمان برداشته است؛ این که دستگاه استخباراتی پاکستان در تبانی با دستگاه استخبارات امریکا، چگونه کارت بازی قضیه‌ی افغانستان را در دست داشته و با تشکیل گروه‌های مختلف جهادی و تشریح انگیزه‌های جهاد، منابع مالی و تسلیحاتی را برای تقویت ساختارهای دولتی و تسلیحاتی خویش به کار بست و به یک تجارت پرسود بدل کرد. پاکستان در تلاش شکل‌دهی به یک پشت جبهه‌ی قوی در برابر قشون سرخ و حمایت از آنچه جریان جهاد برای آزادی افغانستان خوانده می‌شود، چندین حزب و گروه جهادی را با یک هدف به وجود آورد و با برخورد تبعیض‌آمیز و حمایت بی‌چون و چرا از حزب اسلامی حکمتیار خواهان تشکیل دولت طرفدار پاکستان و در صدد به قدرت رساندن این گروه پس از خروج شوروی بود. اولین ضعف جریان جهاد، تشکیل گروه‌‌ها و جریان‌های مختلف سمتی و قومی و معرفی ده‌ها رهبر با گرایش‌ها و خواست‌های متعدد فکری و سیاسی بود.

در جوامع مردسالار و فرهنگ‌های سنت‌گرایی که حقوق حکم‌روایی مردان بر زنان، به حیث یک نظم اجتماعی مورد قبول همه‌گانی قرار گرفته و زنان حیثیت ننگ و ناموس مردان خانواده را بگیرد، باکره‌گی یکی از شاخصه‌های اساسی پاکدامنی زنان و سربلندی خانواده‌ها به شمار می‌رود. در چنین فرهنگ‌ها، در کنار سایر موضوعات، پرده‌ی بکارت از اهمیت ویژه‌ی برخوردار بوده و موجودیت آن معیار سنجش عفت زنان تعیین شده است. طبق رسوم و عنعات، باور‌های سنتی موجود و ناآگاهی در مورد اناتومی پرده‌ی بکارت، زن زمانی باکره (پاکدامن) پنداشته می‌شود که غشای بکارتش سالم بوده و در اثر اولین هم‌خوابی در شب عروسی این پرده «دریده» شود. باورها بر این است که موجودیت خون در بستر زناشویی دلیلی بر موجودیت بکارت است. برعکس، نبود خون در بستر دال بر نبود پرده‌ی بکارت بوده و از نبود پرده‌ی بکارت به این نتیجه می‌رسند که دختر پیش از این رابطه‌ی نامشروع داشته و در همین رابطه‌ی نامشروع بکارت خود را از دست داده است. از همین رو، ازاله‌ی بکارت را همواره به عنوان رفتارهای ضد ناموسی، بی‌عفتی و بدنامی دختر، خانواده و حتا قبیله‌اش تلقی می‌کنند. چین رویدادهایی اکثراً منجر به «قتل ناموسی» و «خودکشی» در زنان می‌شود.

از گفتن این مقدمه ناگزیریم که «صوبه‌ی کابل»، نام یکی از ایالت‌های پانزده‌گانه‌ی عصر گورکانی است. مرکز این ایالت شهر کابل کنونی بود؛ مضافات آن از بامیان تا سواحل سند را در بر می‌گرفت. این بخش را نادر افشار در سال ۱۱۵۲ق، پس از یورش به هند و تسخیر دهلی، طبق معاهده‌ای از بدنه‌ی هند گورکانی جدا کرد و به قول میرزامهدی‌خان استرآبادی (نویسنده‌ی همان معاهده) به «خراسان ملحق ساخت که از ایام قدیم به این خطه مربوط بود».

برده‌سازی و برده‌پروری هر چند به گونه‌ی فزیکی در ساختار جوامع بشری به ویژه پس از شروع قرن بیست‌ویکم دیگر جای پا نداشته و به تاریخ پیوسته است، اما ایجاد محیط مناسب برای سازنده‌گی افکار برده‌سازی هنوز هم در اکثر کشورهای کمتر توسعه‌یافته و حتا رو به ‌توسعه در پارادایم ساختارهای بشری چه در سطوح پایین و چه در سطوح بالا، جایگاه خاصی را دارد.

کارل مارکس طراح جامعه‌ی کمونیستی، فیلسوف مهم و تأثیرگذار سده‌ی نوزدهم بود، در میان فیلسوفان سیاسی، کم‌تر کسی را می‌توان سراغ داشت که به اندازه‌ی مارکس بر هم‌نسلان خود و نسل بعد از خودش تأثیر گذاشته باشد. مارکس در خیلی از زمینه‌ها اندیشیده و نبشته است، اندیشه‌ی او حتا بر پست‌مدرن و شکل‌گیری اندیشه‌های سده‌ی بیستم نیز تأثیر گذاشته است.

کودک بودم که پدرم مرا به دیدن ارگ ریاست جمهوری در کابل برد. روزهای اول پیروزی انقلاب ثور بود و دروازه‌های ارگ برای بازدید مردم بر روی همه باز شده بود. همه‌جا نشانه‌ی توپ و گلوله بود. محل اقامت محمد داوود و خانواده‌اش در داخل ارگ هنوز خونین بود و برخی فرش‌ها و تابلوهای نقاشی سوخته بود. از آن روز خیابان‌های کابل بیشتر رنگ سیاست به خود گرفت و جنگ بود و ترس. گمان نمی‌کردم که در همان سال‌ها در دل آشوب جنگ، سیاست و اضطراب، و در ارگ ریاست جمهوری، فلمی با بازی یکی از رهبران سیاسی ساخته شود.

به مناسبت روز جهانی مطبوعات طی هفته‌ی جاری نشست‌های متعددی در کابل برگزار شد. این نشست‌ها کمک می‌کند تا مشکلات آزادی بیان، فعالیت آزاد رسانه‌ها، دست‌رسی به معلومات به شکل بنیادی و همه‌جانبه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد.