دسته: تحلیل‌ها

رییس‌جمهور غنی در همایش افغانستان گهواره زبان فارسی‌دری در ارگ اشعار مولانا جلال‌الدین بلخی حریف عارفان را به صورت اشتباه خواند. تردیدی نیست که از انسان‌ها خطا سر می‌زند و حتا نخبه‌گان بشریت دچار اشتباه شده‌اند، اما رییس‌جمهور غنی به رغم تاریخ‌دانی و مردم‌شناسی‌اش، هنوز درک نکرده است که غلط خواندن شعر به مشروعیت سیاست‌مداران این دیار صدمه‌ی جدی وارد می‌کند. آقای غنی هم می‌داند که شعر، بخش مهم فرهنگ عمومی این دیار است. مردم این دیار افکار تصوفی، مذهبی و حتا سیاسی‌شان را از طریق شعر ذهن‌نشین ساخته‌اند. تمام روایت‌های مذهبی و تاریخی این دیار از طریق شعر وارد جهان ذهنی مردم عام شده است. حتا احکام عبادات روزمره مثل نماز و روزه هم از طریق شعر به دنیای ذهنی مردم عام راه یافته است. شعر در روستاهای افغانستان بیش‌تر شفاهی است، مردم اشعار به ویژه شعرهای تصوفی را در حافظه دارند و حتا در گفت‌وگوهای روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنند.

بازار واژه‌ای که این‌ روزها در افغانستان گرم است. بعد از گذشت ۴۰ سال جنگ و خون‌ریزی، اکنون به ‌باور برخی زمان آمدن صلح در افغانستان فرا رسیده است. از خواست و اراده قوی هر شهروند افغانستان گرفته تا تلاش‌های جامعه جهانی به‌ ویژه ایالات متحده امریکا در پروسه صلح، همه درگیر پروسه ختم جنگ و تأمین صلح‌اند. اما این‌که چه زمانی و با چه شرایطی طالبان صلح با حکومت افغانستان را می‌پذیرند، معلوم نیست. با آن‌ هم، خیلی از کشورها در صدد سهم‌گیری و امتیازطلبی (به ‌شکل نوین) از روند صلح افغانستان هستند.

رییس‌جمهور غنی اندکی کم یک سال پیش، روز ششم اسد به بادغیس رفت. بادغیسی که حالا ناامن‌ترین روزهایش در طول سال‌های اخیر را تجربه می‌کند. سخنرانی‌های رییس‌جمهور برای مردم بادغیس در ابتدا بسیار امیدبخش بود. به ویژه این‌که بادغیس برای نخستین بار در سفر رییس‌جمهور به این ولایت برق‌دار شد و امیدها به انکشاف اقتصادی و تحول اجتماعی بالا گرفته بود.

کودتای ۲۶ سرطان سال ۱۳۵۲ نتیجه‌ی جنگ قدرت درون‌خاندانی بود. منازعه‎ی قدرت در درون خاندان سلطنتی به هیچ وجه بی‌سابقه نبود. پس از مرگ یا قتل هر پادشاه درانی،‌ جانشینان بالقوه‌ی او با هم درگیر می‌شدند و هر کسی که می‌توانست دیگران را شکست دهد، ‌روی تخت سلطنت کابل می‌نشست. حتا جانشینی تیمورشاه پسر احمدشاه درانی هم به صورت مسالمت‌آمیز صورت نگرفت. تنها مورد جانشینی بسیار مسالمت‌آمیز، روی کارآمدن امیر حبیب‌الله در سال ۱۹۰۱ بود. پس از مرگ امیر عبدالرحمان خان که از نظر افغانستان‌شناسان و مورخان، بنیان‌گذار دولت مدرن ویستفالیایی در این جغرافیا شناخته می‌شود،‌ پسر او امیر حبیب‌الله خان بدون این‌که با مخالفت دیگر اعضای خاندان سلطنتی مواجه شود،‌ به قدرت رسید. پس از قتل نادرشاه به دست عبدالخالق در سال ۱۹۳۳ هم مشکل جانشینی به وجود آمد، ‌اما برادران پادشاه مقتول، تاج شاهی را بر سر محمد ظاهر  نوجوان گذاشتند و  قدرت را بین خود تقسیم کردند. این تقسیم درون‌خاندانی قدرت، مشکل را حل کرد، ‌اما رقابت‌ها در درون خاندان سلطنتی باقی ماند.

تلاش‌های دیپلمات‌های امریکایی برای رسیدن به یک توافق پایان جنگ با گروه طالبان، ادامه دارد. دیپلمات‌های امریکایی پیوسته تأکید دارند که تا اول سپتامبر سال جاری میلادی یک توافق صلح در افغانستان به دست بیاورند. گفته می‌شود که امریکایی‌ها می‌خواهند در همین ماه جولای سندی را با گروه طالبان امضا کنند که بر اساس آن طالبان یک سری تعهدات را می‌پذیرند و روی مکانیزم اجرایی آن با واشنگتن به توافق می‌رسند و در مقابل امریکا یک جدول زمانی را برای خروج تدریجی نیروهای ناتو از افغانستان اعلام می‌کند. سفیر خلیل‌زاد پیوسته تأکید می‌کند که توافق پایان جنگ و رسیدن به صلح در افغانستان مستلزم گفت‌وگو‌های میان‌افغانی و آتش‌بس است. وزیر خارجه‌ی امریکا به صراحت گفته است که تا اول سپتامبر باید توافق صلح کامل به دست بیاید. منظور او این است که تا آن تاریخ باید گفت‌وگوهای میان‌افغانی هم به نتیجه برسد و به نحوی ختم جنگ و روند حل سیاسی کلید بخورد.

تردیدی نیست که وضعیت کنونی معلول مهار نشدن شورش طالبان است. هیچ شکی وجود ندارد که نیروهای ناتو نتوانستند آن طوری که لازم بود، شورش گروه طالبان را مهار کنند. مهار نشدن شورش طالبان، معلول اتحاد راهبردی پاکستان با طالبان و ناکامی دولت و ناتو در جنگ روایت‌ها در روستاهای جنوبی بود. در کنار این عوامل، ضعف دستگاه دولت و رهبران سیاسی کشور هم در شکل‌گیری وضعیت کنونی به هیچ وجه بی‌تأثیر نیست. رهبران سیاسی ۱۸ سال اخیر نخواستند میراث ماندگار از خودشان به جا بگذارند و پیروزی‌های نظامی را به بدل به پیروزی سیاسی کنند.

دیروز سفیر خلیل‌زاد عکس‌هایش را با دیپلمات‌های روسی، ‌چینی و پاکستانی نشر کرد و نوشت که تمام طرف‌ها به برگزاری فوری گفت‌وگوهای میان‌افغانی توافق دارند؛ ولی روشن است که گفت‌وگوهای میان‌افغانی امروز یا پس‌فردا آغاز نمی‌شود. در آغاز حتماً دیپلمات‌های آلمانی از جمله آقای پوتزل تلاش خواهند کرد تا با درنظرداشت ملاحظات تمام جهت‌ها،‌ فهرست شرکت‌کننده‌گان را آماده بسازند. حتماً دور دیگر این گفت‌وگوها در جای دیگر برگزار می‌شود. به نظر نمی‌رسد که همه‌ی نشست‌ها در قطر برگزار شود. هم‌آهنگ‌سازی مکان برگزاری گفت‌وگوها هم وقت‌گیر است. شاید آلمانی‌ها در مرحله‌ی اول سمرقند و در مراحل دیگر اندونیزیا،‌ ترکیه و عربستان را مد نظر داشته باشند. هیچ کسی نمی‌تواند تضمین کند که این گفت‌وگوها بدون مشکل برگزار می‌شود و به نتیجه می‌رسد. این گفت‌وگوها به هرحال راه خواهد افتاد. گروه طالبان هم در وب‌سایتش مقاله‌ای را منتشر کرده که در آن از آماده‌گی این گروه برای مذاکره خبر داده شده است.

مذاکره‌ی امریکا و طالبان در قطر و آماده‌گی‌هایی که برای نشست‌های میان‌افغانی صورت می‌گیرد،‌ انتخابات را به حاشیه‌ی تلکس‌های خبری رسانه‌های داخلی رانده است. مشکل این است که نه کمیسیون مستقل انتخابات فعالیت جدی دارد و نه آقایانی که خودشان را نامزد انتخابات ریاست جمهوری کرده‌اند،‌ کارشان را انجام می‌دهند. مثلاً نامزدان انتخابات ریاست جمهوری تا حال ناظران‌شان را برای آموزش‌دهی در کمیسیون مستقل انتخابات ثبت نام نکرده‌اند. هزینه‌ی آموزش ناظران نامزدان انتخابات ریاست جمهوری از ناحیه‌ی کمک‌های بین‌المللی به انتخابات افغانستان تأمین می‌شود. این کمک‌ها مستقیم از طرف کشورهای کمک‌کننده به اداره‌ی توسعه‌ی سازمان ملل متحد سپرده می‌شود تا آن اداره مبالغ کمک شده را برای انتخابات افغانستان هزینه کند.

به تازه‌گی در جلسه رهبران سکتور امنیتی کشور گفته شده که ساحه نفوذ و کنترل دولت بیش‌تر از آن است که بازتاب می‌یابد. این گفته‌ها احتمالاً در برابر چند گزارش رسانه‌ای از جمله دو تحقیق سیگار و بی‌بی‌سی نشر شده است. در تحقیق بی‌بی‌سی، حاکمیت و نفوذ طالبان، بیش از حاکمیت و نفوذ دولت گزارش شده بود و در تحقیق سیگار، حاکمیت دولت در ۵۶ درصد خاک افغانستان مورد تأیید قرار گرفته بود. اما دو نکته قابل بحث در مورد صحبت‌های مطرح شده در جلسه رهبران سکتور امنیتی، وجود دارد: نخست این‌که حاکمیت دولت در بسیاری از ولایت‌های کشور منحصر به مراکز ولایت‌ها و ولسوالی‌های کشور است و دوم این‌که چه تعریفی از نفوذ و حاکمیت از آدرس سکتور امنیتی کشور وجود دارد؟

سومین «نشست بین‌الافغانی صلح» که به روزهای ۱۶ و ۱۷ سرطان در شهر دوحه‌ی قطر برگزار شد، با صدور قطع‌نامه‌ای متشکل از هشت ماده از سوی شرکت‌کننده‌گان به پایان رسید. قطع‌نامه‌ای که قسمت‌هایی از آن با بازخوردهای مثبت و بخش‌هایی سبب واکنش‌های منفی کنش‌گران افغان گردید. به عنوان مثال: درج اصطلاح نظام اسلامی به جای جمهوری اسلامی! چرا که طرح نظام اسلامی کلیتی است که حالت‌ها و شرایط مختلفی را در بر می‌گیرد. نظام کنونی در پادشاهی مذهبی عربستان سعودی به عنوان خاستگاه قبله مسلمان جهان، اسلامی است که یک سویه‌ی آن دست قطع کردن و شلاق زدن تحت عنوان اجرای حد اسلامی رایج و پذیرفته شده است و سُویه‌ی دیگر آن برگزاری کنسرت‌های خواننده‌گان نیمه‌عریان امریکایی! در ایران هم نظام، اسلامی است؛ البته «جمهوری اسلامی» و مالزیا، سودان، یمن و پاکستان نیز نظام‌هایی بر پایه‌ی قوانین شریعت و آموزه‌های اسلام دارند.