بایدن و رویارویی با میراث ترمپ؛ جایگاه افغانستان کجاست؟
جمعه‌خان حسن همدرد
جوزف رابینت بایدن جونیور مشهور به «جو بایدن» نامزد دموکرات‌ها، در انتخابات ۲۰۲۰ ایالات متحده امریکا با حداقل ۲۸۴ رای الکترال به‌عنوان رییس‌جمهور جدید ایالات متحده امریکا شناخته شد. آقای بایدن که نزدیک به پنجاه سال در صحنه‌ی سیاسی امریکا حضور دارد، قرار است به‌عنوان چهل‌وششمین رییس‌جمهور امریکا در ۲۰ جنوری ۲۰۲۱ سوگند وفاداری یاد کند. به این ترتیب، ترمپ پس از جیمی کارتر (۱۹۷۷-۱۹۸۱) و جرج هربرت واکر بوش (۱۹۸۹-۱۹۹۳) به سومین رییس‌جمهور تک‌دوره‌ای امریکا در طول ۴ دهه‌ی گذشته تبدیل خواهد شد.
هرچند آقای ترمپ تا هنوز به‌گونه‌ی رسمی شکست خود در انتخابات ۲۰۲۰ را نپذیرفته و با ادعای تقلب در انتخابات از درج شکایت به دادگاه عالی امریکا سخن گفته، اما رییس‌جمهور تازه منتخب امریکا، خطاب به مردم این کشور، ضمن سخت خواندن کار پیش‌رو، با افتخار به آنان قول داد که به‌عنوان رهبر امریکای بزرگ، رییس‌جمهور همه باشد. در همین حال، کاملا هریس که به‌عنوان اولین زن و اولین آسیایی‌تبار رنگین‌پوست به مقام معاونت ریاست جمهوری امریکا رسیده است نیز با اعتماد به نفس بسیار، خود را الگوی خوبی برای دختران امریکایی قلم‌داد کرد.
واقعیت این است که ترمپ جامعه‌ی امریکا و نظم جهان را به شدت دوقطبی کرده بود. لیبرال‌های جامعه‌ی امریکا و جهان بی‌نهایت از ترمپ و حتا طرف‌دارانش نفرت پیدا کرده بودند و ترمپ و حامیانش هم نسبت به لیبرال‌ها کینه و نفرت پیدا کرده‌اند. به نحوی می‌توان گفت که مشارکت گسترده و بی‌مانند در انتخابات و آمار بلند آرا برای هر دو طرف، نشانه‌ی عمیق و گستره از شکاف جامعه‌ی امریکا است و نیز پوشش رسانه‌ای و واکنش رهبران جهان نسبت به پیروزی «جو بایدن» شکاف بین حکومت ترمپ و دیگر کشورها را نشان می‌دهد. شکاف‌های که به‌عنوان میراث ماندگار ترمپ، به آسانی برطرف نخواهد شد. به همین خاطر است که «جو بایدن» نمی‌تواند از یک طرف در داخل امریکا ۷۰ میلیون نفری که به ترمپ رای دادند را نادیده بگیرد و از جانب دیگر در خارج از امریکا نسبت به توقعات رهبران جهان بی‌تفاوت باشد.
حالا که قرار است، آقای بایدن بر مسند ریاست جمهوری امریکا تکیه بزند، به‌قول خودش کار آسانی در پیش‌رو نخواهد داشت. او با میراث نه چندان خوب از دوران ریاست جمهوری ترمپ، دست و پنجه نرم خواهد کرد؛ مرد توییتری که نه تنها در امریکا، بلکه در سراسر جهان هم‌گرایان و هم‌پیمانانی برای خود کمایی کرد. هم‌پیمانانی که بعضاً به‌صورت بالقوه حتا از خود او هم خطرناک‌تر اند. به‌گونه‌ی مثال گروه راست‌گرا و افراطی طالبان در افغانستان از جمله‌ی هم‌پیمانان حکومت ترمپ اند که در زمان ریاست جمهوری او به قطب مسلط سیاسی برای نظام افغانستان مبدل شدند و در خصوص جنگ و صلح افغانستان یک‌تنه با امریکایی‌ها چانه‌زنی کردند. این گروه که برای پیروزی ترمپ دست دعا بلند کرده بودند، با پیروزی «جو بایدن» واکنش محتاطانه نشان داده‌اند.
به همین دلیل یکی از مهم‌ترین مسایلی که در سیاست خارجی حکومت بایدن نیز مطرح خواهد بود، مسأله‌ی جنگ و صلح افغانستان است. جنگ طولانی امریکا که در زمان حکومت آقای ترمپ برنامه‌ی صلح آن کلید خورد و سرانجام توافق‌نامه‌ی صلح بین ایالات متحده امریکا و گروه طالبان به امضا رسید. این‌که آقای بایدن با پدیده‌ی جنگ و صلح در افغانستان چگونه برخورد خواهد کرد، هنوز مشخص نیست. اما رییس‌جمهور افغانستان ضمن پیام تبریکی به آقای بایدن و بانو کاملا هریس، امریکا را شریک استراتژیک افغانستان دانسته و خواهان تقویت و تداوم این مشارکت استراتژیک در راستای مبارزه با دهشت‌افگنی و برقراری صلح و ثبات در افغانستان شده است. شاه حسین مرتضوی از مشاوران رییس‌جمهور نیز چهار سال آینده را برای افغانستان مهم دانسته و خواستار بحث‌های سازنده بر موضوعاتی چون جنگ، صلح ، میزان حضور و چگونه‌گی هم‌کاری‌ها شده است. ایشان آقای بایدن را رییس‌جمهور قابل پیش‌بینی دانسته و بیان داشته است که در زمان حکومت‌داری «جو بایدن» مبارزه با تروریسم و طالبان باز تعریف خواهد شد.
اما آن‌چه مهم است، نحوه‌ی برخورد رییس‌جمهور جدید امریکا با مسأله‌ی افغانستان است. کسی که در مبارزات انتخاباتی خود به‌گونه‌ی صریح به موضوع افغانستان نپرداخت، اما گفته‌های جنجالی‌اش بارها در مورد افغانستان نشان‌دهنده این واقعیت است که حکومت تحت رهبری بایدن نمی‌تواند در این زمینه بی‌تفاوت باشد. آقای بایدن در زمانی که سمت معاونت رییس‌جمهور اوباما را عهده‌دار بود (۲۰۱۱)، باری بیان داشته بود که طالبان دشمن امریکا نیست، اما اگر این گروه در موقعیتی قرار بگیرد که قادر به سرنگونی حکومت افغانستان باشد، آن‌گاه این مورد می‌تواند برای امریکا یک مسأله باشد. رییس‌جمهور جدید امریکا سال قبل نیز در نطق جنجالی، مخالفت خود را در مورد ایده‌ی ملت‌سازی در افغانستان بیان داشت و گفت که راه‌حل افغانستان نظام فدرالی است. گفتاری که واکنش‌های متفاوتی را در افغانستان برانگیخت. آقای بایدن که گمان می‌رود بیش‌تر از افغانستان به پاکستان تمایل دارد، باری خواهان خروج نیروهای امریکایی از افغانستان شده بود. او گفته بود که ایالات متحده امریکا برای جلوگیری از حملات تروریستی از آدرس افغانستان نیاز به پایگاهی در خاک پاکستان دارد. در وضع کنونی، این تمایل زمانی می‌تواند بیش‌تر قوت گیرد که هیچ‌یک از رهبران سیاسی افغانستان مورد اعتماد «جو بایدن» قرار نگیرد؛ امری که برای افغانستان چالش‌برانگیز خواهد بود.
در کل آن‌چه احتمال اتفاق‌افتادن آن قوی است، این است که اگر تا موعد تحلیف رییس‌جمهور جدید امریکا (۲۰ جنوری ۲۰۲۱)، مذاکرات صلح بین جمهوری اسلامی افغانستان و گروه طالبان پیش‌رفت نداشته باشد، ممکن است توافق صلح بین امریکا و طالبان مورد بازنگری قرار گیرد؛ مسأله‌ای که دولت افغانستان به آن چشم امید دوخته و مذاکرات بین‌الافغانی را به‌صورت عمدی تا آن زمان طولانی خواهد کرد. در آن زمان آن‌چه مسلم به‌نظر می‌رسد، دورساختن آقای زلمی خلیل‌زاد از گردنه‌ی مذاکرات است. کسی که قبلاً به‌گونه هشدارآمیز در پیام توییتری خود نوشته بود: «دریچه دست‌یابی به یک تفاهم سیاسی برای ابد باز نخواهد بود». به هر روی باید منتظر ماند که آیا حکومت جو بایدن، جمهوری اسلامی افغانستان و گروه طالبان را از دریچه‌ی دید حکومت ترمپ می‌بیند، یا این‌که برای حل معضل افغانستان دریچه‌ی جدیدی باز می‌کند.
