افغانستان؛ خطرناک‌ترین کشور برای خبرنگاران

تلاش طالبان برای نهادینه‌ کردن سانسور با روش تهدید و شکنجه خبرنگاران

پس از سقوط حکومت و فرار محمداشرف غنی، رییس جمهور پیشین افغانستان، طالبان به تاریخ ۱۵ آگست ۲۰۲۱، وارد کابل شدند و در روزهای نخست دشمنی این گروه در برابر آزادی بیان با موجی از تهدیدها، بازداشت و شکنجه‌ خبرنگاران و فعالان حوزه رسانه‌ آغاز شد. طالبان از زمان مسلط شدن بر کشور تاکنون با روش تهدید و بازداشت خبرنگاران به شکل سیستماتیک رسانه‌ها و خبرنگاران را سانسور می‌کنند.

براساس گزارش‌ها، بیش‌ از ۶۰ خبرنگار طی هشت ماه گذشته، توسط اداره استخبارات و ارگان‌های امنیتی طالبان بازداشت، تهدید، شکنجه و راهی زندان شدند. در تازه‌ترین مورد، طالبان دو خبرنگار «تلویزیون یک، TV1» و «تلویزیون راه فردا» را بازداشت و پس از شکنجه آزاد کردند.

استخبارات طالبان برای تداوم فشار، کنترول رسانه‌ها و ترویج نشر «خبرهای فیک» به هدف تغییر و انحراف افکار عامه، سیاست بازداشت، تهدید و شکنجه خبرنگاران و فعالان منتقد را روی دست گرفته و تاکنون در این مسیر نیز موفق عمل کرده‌اند.

آزادی بیان از بزرگ‌ترین دستاورد‌های مردم افغانستان و جامعه جهانی در دو دهه پسین به شمار می‌رود و بیش از ۱۰۰ خبرنگار در کارزار نهادینه‌شدن این ارزش مهم در بیست سال گذشته کشته شدند. گزارش‌های نهادهای رسانه‌ای افغانستان از جمله «نهاد رسانه‌ای نی» نشان می‌دهد که اکثرا عامل قتل خبرنگاران در دو دهه گذشته طالبان بوده‌اند.

براساس گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز «RSF»، پس از به قدرت رسیدن طالبان، نشرات بیش‌ از ۲۰۰ رسانه در افغانستان متوقف شده است. همچنان بیش از شش هزار خبرنگار -مرد و زن- وظایف خود را از دست داده‌اند. از این میان، بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران [از هر پنج خبرنگار زن، چهار تن] شغل خود را از دست داده‌اند.

محدودیت در اطلاع‌رسانی، ادامه بازداشت و شکنجه خبرنگاران، محدودیت در فعالیت خبرنگاران به‌خصوص خبرنگاران زن، عدم اجازه فعالیت به نهادهای رسانه‌ای توسط طالبان و تعیین حد و مرز بر نشرات رسانه‌ها از مهم‌ترین چالش‌ها در برابر کار خبرنگاران به شمار می‌رود.

تبدیل کردن شماری از رسانه‌های آزاد به پلتفرم تبلیغاتی طالبان

اداره استخبارات طالبان با استفاده از زور، تهدید، بازداشت و شکنجه خبرنگاران تلاش دارد تمام رسانه‌ها به‌شمول رسانه‌های آزاد را به «پلتفرم تبلیغاتی» خود تبدیل کند. متاسفانه شماری از رسانه‌های آزاد مجبور شدند برنامه‌های خود را براساس سفارش طالبان تغییر دهند.

همچنین، برخی از مسوولان نهادهای امنیتی و استخبارات طالبان به‌صورت متواتر به اتاق‌های خبر و بخش‌های تحلیل رسانه‌های مطرح می‌روند و ابلاغ می‌کنند که رسانه‌ها در حال حاضر تحت حاکمیت طالبان‌اند و باید براساس سفارش آنان نشرات خود را تنظیم کنند.

در عین حال، استخبارات طالبان شماره‌های تماس مدیران رسانه‌ها و خبرنگاران مطرح را در اختیار دارند و در صورت نشر خبرها و تحلیل‌های انتقادی علیه آنان، بی‌درنگ تماس می‌گیرند و خبرنگاران را تهدید می‌کنند.

روزانه شماری از مدیران رسانه‌ها و همکاران سابق من از فضای ترس و تهدید در برابر کارشان حکایت می‌کنند.  متاسفانه رفتارهای طالبان باعث شده که مدیران رسانه‌ها و خبرنگاران زیر فشار روانی شدید قرار بگیرند و تعداد زیادی از خبرنگاران متعهد، وظایف خود را ترک کنند.

فرار و تبعید خبرنگاران

طالبان با ایجاد فضای ترس، وحشت و ترور باعث شده‌اند که صدها خبرنگار، فعالان رسانه‌ای و مدیران رسانه‌ها برای حفظ جان خود افغانستان را ترک کنند.

خوشبختانه صدها خبرنگار با حمایت حکومت فدرال آلمان و سازمان گزارشگران بدون مرز موفق شدند افغانستان را ترک کنند و به آلمان منتقل شوند. در عین حال، شماری از خبرنگاران افغان نیز با همکاری کشورها و برخی از نهادهای بین‌المللی حامی رسانه‌ها به سایر کشورهای اروپایی، امریکا و کانادا منتقل شدند.

ما به عنوان خبرنگاران در تبعید از نهادهای بین‌المللی حامی رسانه‌ها به‌خصوص سازمان گزارشگران بدون مرز که پس از سقوط، در روند تخلیه و انتقال تعدادی از خبرنگاران به آلمان همکاری کردند قدردانی کرده، از حکومت فدرال آلمان و نهادهای حامی رسانه‌ها خواهان تداوم حمایت از خبرنگاران و رسانه‌های آزاد افغانستان استیم.

با این وجود، پس از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین پروسه انتقال خبرنگاران از افغانستان با مشکل جدی مواجه شده است. در حال حاضر صدها خبرنگار دیگر ماه‌ها است که در کشورهای پاکستان، ایران، تاجیکستان، ترکیه، اوزبیکستان، امارات متحده عربی، قطر و هندوستان در بی‌سرنوشتی به سر می‌برند و خواهان انتقال به کشورهای امن استند.

در عین حال، تعدادی از خبرنگاران که جان‌شان در خطرند و از ترس طالبان پنهان در افغانستان زنده‌گی می‌کنند، بیش از هر زمان دیگری به حمایت سازمان‌های مدافع رسانه‌ها و کشورهای حامی دموکراسی و ارزش‌های حقوق بشری نیاز دارند. من روزانه پیام‌های مختلف از سوی همکاران سابق و خبرنگاران افغان دریافت می‌‎کنم و همه خواهان دریافت کمک و انتقال به جای مصون استند.

جنگ اوکراین و فراموشی جنایات طالبان

متاسفانه در حال حاضر تجاوز روسیه به اوکراین باعث شده که جامعه جهانی‌، نهادهای بین‌المللی و رسانه‌های خارجی با تمرکز به این کشور، جنایات ضد بشری طالبان و فشار مستمر این گروه بالای رسانه‌ها و مردم افغانستان را فراموش کنند.

طالبان نیز به‌خوبی از این فرصت استفاده کرده و آزادی بیان و سایر آزادی‌های فردی را به عنوان یکی از حقوق اساسی بشری، بیش از هر روز سرکوب می‌کنند.

در حال حاضر شماری از رسانه‌های بین‌المللی ژورنالیستان خود را در خط‌های نخست نبرد اوکراین می‌فرستند تا از جنایات ارتش روسیه اطلاع‌رسانی کنند و متاسفانه فجایع بشری، کشتارهای هدفمند نیروهای امنیتی پیشین و شکنجه خبرنگاران توسط طالبان تحت شعاع جنگ اوکراین قرار گرفته است.

از سویی هم، طالبان در جریان یک ماه گذشته، برنامه‌های شماری از رسانه‌های خارجی که از طریق رسانه‌های داخلی به نشر می‌رسید را متوقف ساخته‌اند.

طالبان برای به رسمیت شناخته شدن، برای کشورهای کمک‌کننده از تعهد به ارزش‌های بشری و آزادی بیان صحبت می‌کنند، اما در عمل به جز سرکوب، کاری ندارند. حضور خبرنگاران خارجی باعث می‌شود که اطلاعات واقعی از افغانستان به دنیا انتقال یابد. امیدوارم که رسانه‌های خارجی با فرستادن خبرنگاران خود به افغانستان، به این مورد مهم توجه کرده، جنایات طالبان را بدون سانسور به جهان اطلاع‌رسانی کنند.

تضمین آزادی بیان، پیش‌شرط مذاکرات با طالبان

مهم‌تر از همه، در جریان هشت ماه گذشته، آزادی بیان و فعالیت آزاد رسانه‌ها در مذاکرات شماری از کشورها با طالبان منحیث یک پیش‌شرط قابل بحث نبوده است.

جامعه رسانه‌ای و خبرنگاران افغان در تبعید از سازمان ملل متحد، امریکا، اتحادیه اروپا و سایر کشورهای کمک‌کننده انتظار دارد که تضمین آزادی بیان و فعالیت آزاد رسانه‌ها یکی از پنج پیش‌شرط اساسی با طالبان باشد.

همچنین برای تداوم فعالیت آزاد رسانه‌ها و حمایت خبرنگاران مستقل نیاز است تا «صندوق حمایت از آزادی بیان» در افغانستان تشکیل شود. جامعه جهانی در هماهنگی با نهادهای رسانه‌ای یک بخشی کوچک از کمک‌های بشری را جهت حمایت از آزادی بیان، فعالیت آزاد رسانه‌ها و خبرنگاران مستقل اختصاص دهد.

رفع محدودیت در اطلاع‌رسانی برای خبرنگاران، رفع محدودیت در فعالیت خبرنگاران زن، عملی شدن قانون رسانه‌های همگانی، اجازه فعالیت به نهادهای رسانه‌ای، نافذ شدن قانون دسترسی به معلومات و نافذ شدن کمیسیون رسیده‌گی به تخلف‌های رسانه‌ای از مهم‌ترین خواست‌ها و مواردی است که می‌تواند آزادی بیان را دوباره جان تازه دهد.

امیدوارم نهادهای بین‌المللی حامی رسانه‌ها و کشورهای کمک‌کننده در جریان تعامل با طالبان این موارد را در نظر بگیرند.