نگاهی بر روابط علمی و فرهنگی افغانستان و چین
افغانستان و چین، فرهنگ غنی و تاریخ کهن دارند. این دو کشور، در طول تاریخ و تمدن بشریت، جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. آن گونه که هر دو کشور گواه ادوار مختلف تاریخ و تمدن‌های گوناگون بوده‌اند.
در حدود دو هزار سال پیش، راه تاریخی ابریشم این دو کشور را با هم وصل کرده بود. در آن زمان، این راه تاریخی به قصد داد و ستد کالاهای بازرگانی ایجاد شده بود، اما در کنار ایجاد فرصت برای بازرگانان منطقه و جهان، راه ابریشم به پل ارتباطی‌ای برای تبادل فرهنگ، زبان و در کل نزدیک‌ساختن جوامع مختلف بدل شده بود.
با مروری کوتاه به تاریخ روابط دو کشور، به روشنی و با جرأت می‌توان می‌گفت که افغانستان و چین با آن که فقط در حدود ۹۲ کیلومتر مربع سرحد مشترک دارند، در طول تاریخ بارها دوستی و حسن نیت خویش را در برابر همدیگر ثابت کردهاند.
روابط تاریخی میان این دو کشور در سده‌ی۷ میلادی شروع شد. نظر به تحقیقات انجام شده، به نظر می‌رسد «زینگ جیان» نخستین فردی باشد که «امپراتور هان» در چین ۱۲۸ سال قبل از میلاد و در زمان امپراتوری «کنشکا»، او را به سمت نماینده‌ی چین در افغانستان مقرر کرد. «شوون زانگ» در تاریخ چین نام تأثیرگذار دیگری است. او یکی از رهبران مانک‌های این کشور نیز بود. «شوون زانگ» در سفرش به هندوستان از مسیر کشور ما گدشت و در این مسیر از بامیان دیدار کرد. او از دو مجسمه‌ی بزرگ بودا نیز ستایش کرده است. البته یادداشت‌های «شوون زانگ» پسان‌ترها در زمینه‌ی پژوهش در مورد این بت‌ها بسیار اثرگذار و کارا خوانده شد.
پس از تأسیس دولت چین جدید در سال ۱۹۴۹، در ۲۰ جنوری سال ۱۹۵۵ روابط دیپلوماسی میان افغانستان و چین رسماً آغاز شد. در کل بعد از ایجاد روابط دیپلوماتیک میان این دو کشور، یعنی طی ۶۲ سال گذشته، افغانستان و چین همواره روابط نیک داشته‌اند. متأسفانه این روابط، پس از حضور قشون سرخ شوروی در سال ۱۹۷۹ این روابط کم‌رنگ شد. با پیروزی طالبان در افغانستان و بنای امارات اسلامی این گروه از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، چین حکومت آن‌ها را به رسمیت نشناخت، اما با آغاز قرن ۲۱ و پس از تشکیل حکومت مؤقت در دسمبر ۲۰۰۱، دریچه‌ی جدیدی به روی این دو کشور گشوده شد. تا این دو کشور، روابط دیرینه‌ی خویش را بازسازی کنند و بیشتر سازند. حامد کرزی، رییس جمهور وقت افغانستان در جون ۲۰۰۶ به چین سفر کرد. آقای کرزی در این سفر توافق‌نامه‌ی همکاری‌های بازرگانی و اقتصادی میان این دو کشور را امضا کرد. رییس جمهور کرزی در جون سال ۲۰۱۲ بار دیگر به چین رفت. در این سفر آقای کرزی، این دو کشور «مشارکت و همکاری استراتیژیک میان افغانستان و چین» را اعلان کردند. هر دو کشور برای همکاری‌های بیشتر در عرصه‌های تبادل فرهنگی، آموزشی، خدمات بهداشتی و رسانه‌ها تأکید کردند. بار دیگر در سپتمبر سال ۲۰۱۳ در جریان سفر آقای کرزی ریس جمهور وقت به چین، این دو کشور موافقت‌نامه‌ی همکاری‌های اقتصادی و فن‌آوری را امضا کردند. در ۲۸ اکتوبر سال ۲۰۱۴ و پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، محمداشرف غنی، رییس جمهور دولت وحدت ملی افغانستان، پس از سفر حج عمره به عربستان رفت. سفر حج وعدهی انتخاباتی آقای غنی بود. او پس از سفر مهم حج، به روابط استراتیژیک کابل و پکن اولویت داد و چین را به عنوان اولین سفر رسمی خویش در زمان مأموریت ریاست جمهوری‌اش انتخاب کرد. در این دیدار، طرفین روی ارتقای روابط استراتیژیک، مبارزه با تروریسم، جرایم سازمان‌یافته و مواد مخدر تأکید کردند و در بخش‌های همکاری‌های اقتصادی چهار سند همکاری را امضا کردند.
در سال ۲۰۱۵ آقای «لی یوون چاو»، معاون ریس جمهور چین در رأس یک هیأت عالی‌رتبه وارد کابل شد، در این سفر، آقای چاو سه تفاهم‌نامه را با حکومت وحدت ملی امضا کرد. این سندها در بخش‌های امنیت، ساختمان‌سازی و معارف امضا شد.
آقای دکتور عبدالله عبدالله، رییس اجرایی دولت جمهوری اسلامی افغانستان نیز از ۱۵ تا ۱۸ می سال ۲۰۱۶ از کشور چین دیدار کرد. در جریان این دیدار، هر دو کشور برای تداوم همکاری و تبادل فرهنگی میان دو کشور، همکاری‌های دوام‌دار در عرصه‌ی آموزشی و برقراری ارتباط دوستی میان مردم این دو کشور تأکید کردند. البته در سال‌های اخیر روابط علمی و فرهنگی میان دو کشور نیز مستحکم‌تر شده است.
در جنوری سال ۲۰۰۸ انستیتوت مرکزی کنفوسیوس کشور چین، شاخه‌ی این انستیتوت را در دانشگاه کابل ایجاد کرد. همزمان با گشایش این انستیتیوت در کابل، به حمایت وزارت تحصیلات عالی افغانستان و دانشگاه کابل، دیپارتمنت زبان و ادبیات چینایی نیز در تشکیل دانشکده‌ی زبان و ادبیات در دانشگاه کابل ایجاد شد و برای برقراری روابط هرچه بیشتر، انستیتوت کنفوسیوس، سالانه بورسیه‌های تحصیلی در رشته‌ی زبان و ادبیات چینایی را برای دانشجویان افغانستان مهیا کرده است.
دیپارتمنت زبان و ادبیات چینی (انستیتوت کنفوسیوس دانشگاه کابل) تا سال ۲۰۱۷، نه دوره از دانشجویان این زبان را جذب کرده است. شمار مجموعی این دانشجویان به ۳۶۹ نفر می‌رسد. از این جمله، ۲۴۶ دانشجو، موفق شده‌اند که بورس‌های تحصیلی چین را از طریق این انستیتوت دریافت کنند. این دیپارتمنت تا سال ۲۰۱۷ موفق شده است که ۶ دوره‌ی دانشجویانش را در مقطع لیسانس زبان و ادبیات چینایی فارغ بدهد.
دو شاخه‌ی دیگر از انستیتوت کنفوسیس دانشگاه کابل در سال ۲۰۱۶ در مکتب معرفت و دانشگاه ابن سینا، دانشگاه کاتب، انستیتوت دیپلوماسی وزارت امور خارجه افغانستان ایجاد شد و یک شاخه‌ی دیگر این انستیتیوت به زودی در دانشگاه ننگرهار نیز ایجاد خواهد شد.
این دیپارتمنت، در کنار تدریس زبان و ادبیات چینایی در چند سال اخیر روی برنامه‌های فرهنگی و علمی به هدف ایجاد فرصت برای شناخت متقابل نیز توجه زیادی داشته است.
از سوی دیگر، دانشگاه‌ها و نهادهای علمی و فرهنگی چین نیز علاقه‌مند شدند که با نهادهای علمی و فرهنگی افغانستان همکاری کنند. چنانچه در جون سال ۲۰۱۶ دانشگاه کابل و دانشگاه مطالعات زبان‌های خارجی پکن توافق‌نامه‌ای را برای ایجاد دیپارتمنت‌های زبان فارسی دری و پشتو در این دانشگاه امضا کردند.
قابل یادآوری است که دانشگاه ارتباطات یکی دیگر دانشگاه‌های پکن دیپارتمنت زبان پشتو را در دهه‌ی۵۰ ایجاد کرده بود. در نیمهی دوم سال ۲۰۱۷ میلادی دانشگاه کابل و دانشگاه مردمی یونن نیز به توافق رسیدند که دیپارتمنت‌های زبان دری و پشتو را در این دانشگاه مردمی یونن ایجاد کنند.
در کل می‌توان گفت که در سال‌های اخیر روابط علمی و فرهنگی دو کشور رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. چین در پروژه‌ی «یک کمربند و یک راه» که شکل نوین و انکشاف یافته‌ای از مسیر تاریخی ابریشم است، سالانه ۲۰۰ بورس تحصیلی و ۶۰۰ دوره‌ی کارآموزی را برای افغان‌ها اختصاص داده است. همچنان در سال‌های اخیر هیأت‌های زیادی از هر دو جانب از کشورهای یکدیگر بازدید کردهاند. به گونه‌ی مثال از سال ۲۰۱۶ به این سو سالانه هیأت رهبران جوان افغانستان و نیز هیأت‌هایی از جامعه‌ی رسانه‌ای و انرژی و برق افغانستان نظر به دعوت دولت چین از این کشور دیدن می‌کنند و نیز طی سال‌های اخیر چین ورکشاپ‌ها و دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی مسلکی را برای افغانان همواره دایر کرده است، برگزاری نمایشگاه تاریخی و فرهنگی گنجینه‌های افغانستان که در این سال‌ها مهمان چندین شهر بزرگ چین از قبیل پکن، دونگ خوانگ، چنگدو و جینگجو بوده، نمونه‌ی بارز دیگری از روابط حسنه‌ی فرهنگی میان افغانستان و چین است.
از جانب دیگر، افغانستان نیز میزبان هیأت‌های علمی و فرهنگی چین بوده است. دیدار هیأت فرهنگی چین از دانشگاه کابل، برگزاری نشست علمی مشترک زیر عنوان «بررسی روابط افغانستان- چین تحت پروژه‌ی یک کمربند و یک راه»، بازدید هیأت‌های علمی از ولایت‌های سینکیانگ، گنسو و هیأت فرهنگی از دون خوانگ چین در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ و هیأت‌هایی از دانشگاه‌های این کشور مثل هیأت علمی دانشگاه چینگخوای چین در سال ۲۰۱۳ در کنفرانس امنیتی هرات و بازدید هیأت دیپارتمنت زبان پشتوی دانشگاه ارتباطات چین از دانشگاه کابل در سال ۲۰۱۶ نیز نمونه‌هایی از رابطه‌ی نیک چین و افغانستان است.
در کل می‌توان نتیجه گرفت که افغانستان و چین برای همدیگر همسایه‌های مهمی هستند. در کنار این‌که افغانستان نظر به موقعیت خاص ژیوپولوتیک خود به عنوان شاه‌راه ترانزیتی منطقه یاد شده و در راه تاریخی ابریشم نقش مهمی را بازی می‌کرد و در کنار این‌که افغانستان در دو مسیر این راه (مسیر جنوبی و مسیر فرعی راه ابریشم که به هند منتهی می‌شد) شامل بود. کشور ما کمابیش می‌تواند نقش مهم دیگری را در پروژه‌ی صدها ملیارد دالری یک کمر بند و یک راه ایفا کند. افغانستان نه تنها می‌تواند از نقطه‌ی نظر موقعیت جغرافیایی خود برای چین مهم باشد، بلکه این کشور نظر به داشتن منابع زیر زمینی دست‌نخورده، بازارهای تکامل‌نیافته‌‌ی بازرگانی و اقتصادی و داشتن مشکلات امنیتی نسبتاً مشابه در مناطق سینکیانگ این کشور و حتا داشتن جمعیت فوق‌العاده جوان افغانستان را به یک کشور حایز اهمیت از نقطه‌ی نظر تجارتی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای چین مطرح می‌کند.
از جانب دیگر چین به مثابه‌ی کشور تأثیرگذار سیاسی و ابر قدرت اقتصادی و نظامی در جهان و با داشتن پروژه‌های بزرگ اقتصادی قبیل یک کمربند و یک راه و همچنان عضویت این کشور در سازمان‌های جهانی و سهم‌گیری در گفت‌وگوهای صلح افغانستان، چین را برای افغانستان به یک همسایه متمایز و با اهمیت بدل ساخته است، ولی به باور من، سطح آشنایی و روابط دو کشور چه در سطوح دولتی و چه در سطوح مردم عام و جامعه بسیار اندک بوده و اصلاً کافی نیست. با این هم خوشبختانه ما آرزو داریم که دست‌آوردهای علمی و فرهنگی، کنفرانس‌ها و نشست‌های علمی ما را برای نزدیک‌تر ساختن این جوامع کمک کند.
