پیش دستی روسیه برای دور نگاهداشتن ایران از افغانستان
با صدور اجازه حمل کالا و سوخت مورد نیاز نیروهای ناتو از خاک روسیه به افغانستان، در آستانه ی تشکیل اجلاس ناتو در بروکسل، مسکو حرکت سیاسی تازه‌ای را آغاز کرد که یکی از هدف‌های عمده ی آن پیشگیری از گشودن «کریدور سوم» از مسیر شرقی ایران به افغانستان است.
دولت اوباما با نگرش تازه به امنیت منطقه، اولویت جنگ در عراق را کاهش داده و توجه بیشتر را به امنیت افغانستان معطوف کرده است. در این تغییر اولویت، امریکا خواستار افزایش قدرت مقابله نظامی با طالبان و همچنین مشارکت بیشتر کشورهای عضو ناتو در جنگ است.
طبیعتا افزایش عملیات نظامی در افغانستان، افزایش تدارکات نظامی را نیز اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. حال آن که محدودیت‌های تدارکاتی ناتو، به دلیل افزایش عملیات تروریستی در درون پاکستان، طی ماه‌های اخیر افزایش یافته است.
مسیر اصلی تامین کالاهای مورد نیاز ناتو راه خیبر است که بندر کراچی را به ایالت سرحد در جنوب شرقی پاکستان، وآن گاه با عبور از گذرگاه مرزی تورخم در جنوب افغانستان، به کابل وصل می‌کند. با تشدید حملات جوانان پاکستانی و گروه‌های طالبان به کاروان‌های حامل کالای ناتو به خصوص در اطراف پشاور، این مسیر اینک از سوی پاکستان مسدود شده است.
به دنبال تشدید ناآرامی در درون پاکستان، و افزایش دشواری‌های مربوط به تامین کالاهای تدارکاتی نیروهای ناتو در افغانستان، از جمله سوخت‌رسانی برای نیروهای جنگی ناتو استفاده از مسیرهای دیگر تامین خدمات تدارکاتی ناتو مورد توجه قرار گرفت.
کریدور دوم که در گذشته نیز مورد استفاده نیروهای امریکایی قرار گرفته بود، در شمال افغانستان و در مسیر کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد. دولت امریکا در گذشته موفق به در اختیار گرفتن دو پایگاه در ازبکستان و قرغیزستان شده بود. تدریجا با اعمال نفوذ روسیه استفاده از این دو پایگاه برای امریکا دشوار شد. چند هفته قبل و پیش از اعلام توافق تازه برای حمل کالاهای مورد نیاز ناتو از راه روسیه، قرغیزستان اعلام کرده بود که پایگاه امریکایی ماناس را تعطیل خواهد کرد.
برای استفاده از کریدور شمالی، کشورهای اوکراین، روسیه، قزاقستان و ازبکستان در مسیر ترانزیت به افغانستان قرار می‌گیرند. با استفاده منطقه‌ای از این کریدور، سوخت تولید شده در پالایشگاه‌های آذربایجان و ترکمنستان نیز به افغانستان حمل خواهد شد.
مسیر سوم که می‌تواند تنوع مسیرهای موجود ترانزیت و در نتیجه امنیت حمل کالاهای مورد نیاز ناتو برای ادامه و توسعه جنگ در افغانستان را افزایش دهد، خاک ایران است. امتیاز دیگر این مسیر علاوه بر امنیت بیشتر، ظرفیت ایران برای تامین سوخت مورد نیاز نیروهای ناتو است.
ایران به جز در اختیار داشتن امکانات فراوان حمل انرژی در مسیر شرقی، تولیدکننده ی بزرگ نفت است و از طریق افزایش سریع ظرفیت پالایشگاه‌های خود می‌تواند به تامین‌کننده ی مستقیم مواد سوختی نیروهای ناتو در افغانستان تبدیل شود.
با توجه به ظرفیت‌های استثنایی ایران در این زمینه، فرمانده ارشد و همچنین دبیرکل ناتو طی هفته‌های اخیر مراتب علاقه‌مندی خود را برای بررسی امکانات همکاری با ایران در جنگ افغانستان آشکار ساختند.
در صورت ادامه ی مسدود ماندن مسیر خیبر در پاکستان و همزمان، ادامه ی دشواری‌هایی که روسیه در راه استفاده ازمسیر آسیای مرکزی به افغانستان فراهم ساخته بود، ایران می‌توانست به عنوان تنها مسیر موجود برای تامین کالاهای تدارکاتی مورد نیاز ناتو، نقش عمده‌ای ایفا کند. در این صورت، شاید امریکا نیز خود را ناگزیر از داخل شدن در توافق‌های عمده‌تری با تهران و در نتیجه اجبار پرداختن هزینه‌های آن می‌دید.
حال آن که اعلام توافق فوری روسیه برای همکاری با ناتو در جنگ افغانستان و صدور اجازه ی استفاده از راه‌آهن برای حمل کالا از خاک روسیه به آسیای مرکزی و سپس افغانستان، فوریت استفاده از مسیر ترانزیت ایران را تا حدود زیادی کاهش خواهد داد.
امور افغانستان برای روسیه دارای اهمیت استراتژیکی عمده‌ای است. همین اهمیت در زمان استقرار اتحاد شوروی، موجب اشغال نظامی افغانستان از سوی ارتش سرخ شده بود. از نگاه روسیه، افغانستان و جنبش طالبان می‌توانند در ناامن ساختن جمهوری‌های مسلمان‌نشین آسیای مرکزی بسیار موثر واقع شوند.
افغانستان همچنین می‌تواند به عنوان مسیر حمل مواد مخدر و کالاهای قاچاق به روسیه نیز مورد استفاده قرار گیرد. دست داشتن روسیه در کنترول امنیت افغانستان، کنترول منابع انرژی آسیای مرکزی، به خصوص گاز ازبکستان و ترکمنستان را نیز برای مسکو آسان‌تر می‌سازد.
به منظور تحقق این هدف‌ها، طبیعتا مسکو مایل به همکاری با ناتو و امریکا در افغانستان است ولی گسترش نفوذ آمریکا را در منطقه نیز نمی‌پسندد. به این دلیل دست یافتن به یک ترکیب همکاری امنیتی خاص با ناتو و امریکا که در آن منافع کامل روسیه و نفوذ منطقه‌ای آن کشور تامین شود، هدف عمده ی آن کشور به شمار می‌رود.
ایران در راه دست یافتن به این هدف یک رقیب محلی برای روسیه به شمار می‌رود که در نتیجه ی حضور خود می‌تواند بهای همکاری ناتو – روسیه را کاهش دهد.
اعلام آمادگی مسکو برای همکاری در حمل کالاهای مورد نیاز ناتو قبل از جدی‌تر شدن امکان استفاده از راه ترانزیتی ایران، قدم اول در راهی است که به طور کلی رمی‌تواند ایران را از امکانات حضور فعال‌تر در مناطق شرقی خود و ایفای نقش عمده‌ای در امنیت منطقه محروم سازد.
